Profetisch tegoed - De Joden in Augustinus' De Civitate Dei

Over de kerkvader Augustinus (354-430) zijn boekenkasten volgeschreven. Levend aan de Afrikaanse kust, volop puttend uit de bronnen van de klassieke cultuur en tegelijk al staand op de drempel van de Middeleeuwen, geldt hij als een van de grondleggers van het Westerse denken en met name de Westerse theologie. Welke plaats valt de Joden in dit denken van Augustinus toe?

In zijn proefschrift Profetisch tegoed onderzoekt Wessel ten Boom de rol en betekenis van de Joden in wat algemeen wordt gezien als het hoofdwerk van Augustinus: het bock De Civitate Dei, waaraan Augustinus vijftien jaar van zijn leven werkte. Het mag opvallend heten dat juist dit boek met zijn centrale betekenis (dat zelfs, zo wil het verhaal, onder het kussen lag van Karel de Grote!), wat betreft de Joden nog nauwelijks onderzocht is. De uitkomst van dit onderzoek mag verrassend heten voor wie het beeld heeft dat alle vroeg-christelijke auteurs min of meer anti-semiet waren. Zo blijkt dat de Joden binnen het eschatologisch-historisch raamwerk van Augustinus een onvervangbare rol spelen als levende getuigen van Christus en binnen zijn neoplatoonse denkkaders een onmisbare plaats innemen. Een conclusie die vraagt om bijstelling van het heersende Augustinus-beeld.

Met dit boek, waarin zowel de expliciet 'Augustijnse' thema's als tijd en eeuwigheid, predestinatie en bekering, en Rome-kritiek, als ook de meer algemene thema's van de verwerping van de Joden en de geestelijke lezing van de Schrift, op een genuanceerde wijze aan bod komen, wil de schrijver een verdere stimulans bieden voor het onderzoek naar het spreken van de kerk over Israël in het algemeen, en dat van Augustinus in het bijzonder. Met name de excursen naar andere geschriften van Augustinus als ook het algehele overzicht van het onderzoek naar 'Augustinus en de Joden', zorgen er voor dat de lezer hierbij niet alleen zicht krijgt op de actuele stand van zaken, maar ook wordt binnengevoerd in de fascinerende denkwereld van een van de grootste theologen aller tijden.