Zo ontstond De Lof der Zotheid van Erasmus van Rotterdam - Een wordingsgeschiedenis

Bij velen is de Lof der Zotheid vooral bekend om de felle kritiek van Erasmus op de Organisatie van de kerk van Rome. Maar toen Erasmus in 1509 zijn boek schreef, was Europa nog niet in de ban van de kerkhervorming, laat staan van de latere godsdienstoorlogen. De geest van de renaissance had Europa nog volledig in zijn greep: Michelangelo werkte aan zijn fresco's in de Sixtijnse Kapel en Albrecht Dürer schiep zijn onvergelijkelijke werken. Alles kon nog in vrijheid gedacht, gedaan en gezegd worden. Deze stemming vinden we terug in de Lof der Zotheid: Erasmus blijkt in geen enkel opzicht een fatsoensrakker. Hij noemt de dingen bij hun naam, ook als zijn alter ego, Stultitia, de geslachtsdrift aanwijst als een vlam die met het stijgen der jaren niet wordt gedoofd.

Het opgewekte levensgevoel van de renaissancemens, die volgens de humanist Giovanni Pico della Mirandola 'kon hebben wat hij wenst en kon zijn wat hij wil', wijst Erasmus af. Hij herkent in de mens veel meer een dwaas, die zich vaker door zijn gevoel dan door zijn verstand laat leiden. In Erasmus' tijd had de ontdekking van de beide Amerika's het vertrouwde gezicht op de wereld voorgoed veranderd. Het Bijbelse beeld van de wereld als een eenmalige schepping van God kwam onder druk te staan. Ook de toenemende kennis van de Grieks-Romeinse beschaving drong het christelijke gedachtegoed naar de achtergrond,, vooral in de kringen van de intelligentsia. Met deze ontwikkeling is Erasmus allerminst gelukkig.

In zijn Lof der Zotheid stapelt Erasmus de ene menselijke dwaasheid op de andere, maar hoe deze op het eerste gezicht willekeurige verzameling tot stand kwam, is minder bekend. Deze historisch-literaire analyse werpt een nieuw licht op de wordingsgeschiedenis van dit invloedrijke geschrift: hoe het ontstond als een mondelinge presentatie voor de vrienden die Erasmus in de gelegenheid hadden gesteld om Italië te bezoeken; en hoe daarna delen zijn toegevoegd, voordat het geheel in 1511 werd gepubliceerd. De structuur van het geheel en de delen wordt onthuld. Dat maakt deze studie tevens tot een bruikbare handleiding bij het lezen van de Lof der Zotheid zelf.