Verlopen getij - De Nederlandse Republiek en de Engelse Burgeroorlog 1640-1646

De jaren vanaf 1640 vormen het voorspel van de Eerste Engelse Oorlog. Aan de oorzaken van deze oorlog zijn verschillende studies gewijd. Die studies behandelden echter vooral de oorzaken van lange termijn, maar besteedden merkwaardig genoeg nauwelijks aandacht aan de jaren veertig. Alleen Pieter Geyl schreef in zijn "Oranje en Stuart 1640-1672" uitvoeriger over dit decennium, de nadruk leggend op diplomatieke en dynastieke kanten van de Engels-Nederlandse verhoudingen.

In dit nieuwe boek wordt een gedeelte van de jaren na 1640 aan een grondig onderzoek onderworpen. Eerst komen algemene vragen aan de orde van gevoelsmatige en institutionele aard. Wat was de inhoud van de nationale gevoelens, die leefden in Engeland en de Nederlandse Republiek? Waren die gevoelens sterk gericht tegen de inwoners van het andere land? En welke instellingen bepaalden in beide staten het buitenlands beleid? Daarna volgt een onderzoek naar de diplomatieke en dynastieke verwikkelingen tussen de Republiek en Engeland. Onderzoek waaruit tal van nieuwe inzichten naar voren komen betreffende de relatie tussen de huizen Oranje en Stuart, en ook met betrekking tot de relaties tussen de stadhouder Frederik Hendrik en het machtige gewest Holland. De hier ontvouwde inzichten leveren op vrijwel alle cruciale punten een herziening van de visie van Pieter Geyl.

Een voorname plaats, ten slotte, namen de verwikkelingen ter zee in. Engelse koopvaarders bezorgden de Nederlanders veel moeilijkheden voor de kust van Vlaanderen, die door de Staatse vloot werd geblokkeerd omdat de Republiek nog steeds met Spanje in oorlog was. En de Nederlanders op hun beurt riepen kritiek op van de zijde van het Engelse Parlement en van koning Karel I, die sinds 1642 met elkaar in burgeroorlog gewikkeld waren. Deze kritiek was vooral gericht op de neutrale houding die de Nederlanders in het Engelse conflict innamen.

Tal van bijzonderheden, in dit boek voor het eerst beschreven, geven evenals nieuw blootgelegde structuren een andere blik dan tot nog toe op een periode, waarin de macht van de oude Nederlandse vijand Spanje sterk verminderde en tezelfdertijd een steeds agressiever Engeland in opkomst was. Daarmee werd juist in deze jaren de basis gelegd voor ingrijpende veranderingen in de internationale verhoudingen van de zeventiende eeuw