Verhaal van Gelderland (4 delen nieuw in cassette)

Het Verhaal van Gelderland: vier boeken die samen een compleet en prachtig geïllustreerd overzicht vormen van de rijke geschiedenis van Gelderland. Aan Verhaal van Gelderland werkten ruim dertig auteurs en redactieleden mee: allen kenners van hun specifieke tijdsperiode en van de regionale geschiedenis van Gelderland. Het boekproject heeft tot doel verspreide kennis over het verleden van Gelderland bijeen te brengen in een samenhangend en toegankelijk overzicht, bestemd voor alle bewoners, bezoekers en belangstellenden.

Deel I
Dit eerste deel gaat over de prehistorie, de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen. Een lang vervlogen tijd, die talrijke sporen heeft nagelaten. Vele eeuwen voor er zoiets bestond als Gelderland werd het karakteristieke landschap van de huidige provincie gevormd. Een dikke massa landijs stuwde de ondergrond op, waarna in warmere perioden rivieren daarin dalen uitsleten. De eerste bewoners waren rondtrekkende jager-verzamelaars. Toen het klimaat voor langere tijd aangenamer werd, vestigden groepjes mensen zich permanent in onze streken. Zij legden akkers aan, bouwden huizen en grafheuvels.

In 19 v.Chr. kwamen de Romeinen naar Gelderland. In het Rivierengebied maakten de inwoners daardoor kennis met nieuwe gewassen, nieuwe goden en nieuwe gewoonten. Op de Veluwe en in de Achterhoek veranderde er veel minder. De Rijn, die de begrenzing vormde van het Romeinse Rijk, was weliswaar geen ondoordringbare grens, maar wel een duidelijke culturele barrière.

In de vijfde eeuw begonnen de vroege middeleeuwen: een periode die we vooral kennen uit archeologische opgravingen. Rondreizende missionarissen brachten de inwoners van Gelderland in aanraking met de christelijke religie. Dit was ook de periode van de eerste grootschalige industrie: de ijzerwinning met haar enorme impact op het Veluwse landschap.

Deel II
Het tweede deel begint duizend jaar geleden, toen de stamvader van de Gelderse graven zich vestigde in de omgeving van de huidige Duitse stad Geldern. In de eeuwen daarna breidden zijn nazaten stap voor stap hun territorium uit tot een omvangrijk gebied, bestaand uit vier delen met elk een eigen hoofdstad.

In 1339 werd graaf Reinald II van Gelre verheven tot hertog. Kort daarna startte een interne machtsstrijd die het hertogdom deed wankelen. Twee broers streden om de heerschappij. Naburige vorsten maakten gebruik van de situatie om hun grip op Gelre te vergroten. In ruil voor financiële steun aan de permanent in geldnood verkerende hertogen kregen ook de steden en ridders meer macht. Uiteindelijk wist keizer Karel v het hertogdom in 1543 te onderwerpen en toe te voegen aan de Habsburgse Nederlanden.

De auteurs beschrijven hoe het leven in het graafschap en hertogdom Gelre in de loop van vijf eeuwen veranderde. Ze laten ons kennismaken met de grafelijke en hertogelijke families en vertellen over het ontstaan van dorpen en steden en de opbloei van de handel. Ze laten zien hoe godsdienst een stempel drukte op de gehele samenleving en hoe talentvolle schilders, beeldsnijders en liedmakers het leven in Gelre kleur gaven.

Deel III
Met de overgave van hertog Willem II in een legerkamp bij Venlo in 1543 ging de Gelderse geschiedenis een nieuwe fase in. Als onderdeel van de Habsburgse Nederlanden zou het lot van Gelre voortaan nauw verbonden zijn met dat van de andere Nederlandse gewesten.

In het derde deel wordt verteld hoe Gelre hardnekkig de eigen zelfstandigheid probeerde te bewaken. Met de nodige tegenzin werd het gewest meegezogen in de Nederlandse Opstand tegen de Spaans-Habsburgse koning. Als onderdeel van de opstandige Republiek ging Gelre dienen als militaire bufferzone voor westelijk Nederland. Veel van de gevechten speelden zich hier af, met grote schade voor de steden en het platteland. In de tussentijd moest het gewest zichzelf gaan besturen. En er moest een nieuwe (protestantse) kerkelijke organisatie worden opgebouwd.

Na de turbulente zeventiende eeuw bleef Gelre een tijdlang verschoond van externe oorlogen. Maar interne strijd was er volop. De achttiende eeuw begon met oproer in de steden, waar ontevreden burgers invloed eisten op het bestuur, dat in handen was van een kleine groep edelen. Ze eindigde met een golf van rebellie door patriotten die vernieuwing van het bestuur nastreefden. In de tussenliggende decennia maakte Gelre echter een relatieve bloeiperiode door, waarin vooral op het platteland nieuwe economische ontwikkelingen een kans kregen.

Deel IV
Het vierde deel van het Verhaal van Gelderland laat zien hoe in iets meer dan twee eeuwen het eigentijdse Gelderland is ontstaan. Dat begon in 1795 met een omwenteling die een einde maakte aan het oude regime. Vervolgens werden onder Bataafs-Frans bewind de buiten- en binnengrenzen van Gelderland enkele malen opnieuw getekend en kreeg het gebied zelfs nieuwe namen.

Toen Nederland in 1815 een koninkrijk werd, had dat ook voor Gelderland grote gevolgen. Met de vroegere zelfstandigheid van het gewest was het gedaan. Terwijl de centrale overheid haar gezag uitbreidde, keerde de Gelderse adel terug in zijn vroegere machtspositie. Voor de overige inwoners van de provincie, en zeker voor kleine boeren en ambachtslieden, volgde een periode van armoede en stagnatie. Na 1850 ontstond er voorzichtig een nieuwe dynamiek. Toch bleef Gelderland in de hele negentiende eeuw een overwegend landelijk en patriarchaal geleid gewest.

In de twintigste eeuw deed de moderne tijd zijn intrede: met grootschalige ontginningen, uitbreiding van het wegennet, groei van het onderwijs en de opkomst van nieuwe politieke bewegingen. Maar de Gelderlanders voelden ook de effecten van een langdurige economische depressie en twee wereldoorlogen. Vooral de Tweede Wereldoorlog trof de provincie hard. Daarna gingen de ontwikkelingen steeds meer parallel lopen met die in Nederland en Europa. Een eigen karakter behield Gelderland vooral op terreinen als landbouw, landschap en toerisme.