Schuldig zwijgen - De Papua in zijn bestaan bedreigd
De auteur gaat diep in op de voorgeschiedenis en koloniale nasleep van de dekolonisatie. Uitstekend geschreven en goed onderbouwd zet Lagerberg overtuigend het beschamende Nederlandse postkoloniale gedrag te kijk ten opzicht van West-Papoea. Lagerberg gaat verder dan Drooglever die in opdracht van de Nederlandse regering kort geleden, november 2005, zijn wetenschappelijke studie over de questionable gang van zaken tijdens de overeenkomst van New York tussen Nederland en Indonesië, 'The Act of Free Choice', en de implementatie daarvan door Indonesië en de Verenigde Naties, publiceerde na vijf jaar studie. Lagerberg schetst wat er, in tegenstelling tot de verwachting, gebeurde en schroomt niet dit etnocide te noemen. Het zijn gang laten gaan van Indonesië in West-Papoea heeft dus verregaande consequenties gehad, waar veel landen de ogen voor sloten. Een belangwekkend boek dat veel achtergrondinformatie biedt en ruim aandacht verdient.
Nederlands Nieuw-Guinea (het tegenwoordige Papua) werd formeel in 1963 overgedragen aan de republiek Indonesië. Er ging een periode van toenemende militaire en diplomatieke spanningen tussen Indonesië en Nederland aan vooraf. De Verenigde Staten dwongen in 1962 met de Overeenkomst van New York een akkoord tussen beide landen af, waarin de nauwst betrokkenen, de Papua’s, niet of nauwelijks waren gekend. Het doek was gevallen. De spanning was geweken en een tijdperk was afgesloten.
Nederland voelde zich bevrijd van een zware last. De relatie met Indonesië herstelde zich daarna snel. Regering, parlement en het overgrote deel van de vaderlandse media deden hun best om de kwestie, die jarenlang het binnenlands-politieke toneel had beheerst, voorgoed naar de achtergrond te dringen. Dit schuldig zwijgen duurde voort tijdens en na de zogenaamde Act of Free Choice die de Papua’s in 1969 kregen voorgeschoteld. Deze volksstemming, gehouden onder supervisie van de Verenigde Naties, kon de toets van het volkenrecht niet doorstaan, maar werd internationaal snel gelegitimeerd. Ook door Nederland. Daarna werd het vrijwel stil rond Papua. Geheel ten onrechte. De Papua’s werden hardhandig onderworpen aan de Nieuwe Orde.
Het is de verdienste van Kees Lagerberg dat hij jarenlang systematisch, consistent en strijdbaar de wijze waarop Nederland afstand heeft gedaan van zijn laatste bastion in de Oost, heeft bekritiseerd zonder in (neo)koloniale ressentimenten en reflexen te vervallen. In Schuldig zwijgen laat hij op basis van niet eerder vrijgegeven archiefmateriaal, vraaggesprekken met nauw betrokkenen en recente studies op een onthullende wijze zien wat zich in die bewogen jaren in en rond Papua heeft afgespeeld en wat de rol van de belangrijkste actoren hierin is geweest. Toch wil dit boek meer zijn dan de zoveelste studie over de kwestie Nieuw-Guinea. Het accent ligt vooral op de donkere periode die volgde op de machtsoverdracht. Dat maakt deze studie uniek en instrumenteel. Het is een gefundeerde aanklacht tegen het schuldig zwijgen, maar tegelijk een hartstochtelijke oproep om dit zwijgen te doorbreken en de Papua’s te steunen in hun strijd om erkenning van een rechtmatige plaats onder de zon.