Eswijlerianen in Holland 1734-1743

Toen in 1685 de Zielseenzame meditatiën van de Hoornse weeshuismeester Jan Willemsz. Eswijler verschenen, leek dit boekje in een behoefte te voorzien. In 1734 zorgden enkele Rotterdammers voor een heruitgave, waarna het in bevindelijke kringen zelfs een bestseller werd. Maar dit succes wekte het ongenoegen van vele predikanten uit die dagen, die de zogenaamde ,,evangelische koers" in het werkje als ongereformeerd bestempelden. Classis, kerkenraad en synode werden erbij betrokken om de ,,Eswijlerianen" het zwijgen op te leggen. Over en weer verschenen er geschriften van beroeps- en lekentheologen. De later bekend geworden dominee Theodorus van der Groe verdedigde de rechtzinnigheid van het boekje in een geruchtmakende reeks brieven. Uit vrees voor een scheuring maakte de overheid in 1740 een einde aan de strijd tussen de kerk en het kerkvolk, al smeulde het twistvuur op dorpsniveau nog zeker tot 1743 na.

In deze studie geeft Van Lieburg een historisch relaas van het wel en wee van de Zielseenzame meditatiën. Daarbij is behalve uit de polemiek vooral geput uit het rijke kerkelijke archiefmateriaal. Het verhaal begint met een biografische schets van Eswijler, die een verrassende plaats heeft ingenomen in de zeventiende-eeuwse wereld van her gereformeerde piëtisme. Als geheel biedt het boek, mede door de documentatie in de bijlagen, een goed overzicht van een boeiende episode uit de Nederlandse kerkgeschiedenis van de achttiende eeuw.