Rode kopstukken in Arnhem - Socialisten, communisten en anarchisten (z.g.a.n.)
Op 1 mei 1891 wapperde een grote rode vlag op het pand hoek Lombardsteeg/ Spijkerstraat. Op die locatie was vanaf maart dat jaar café Voorwaarts gevestigd, uitvalsbasis van de Arnhemse socialistische beweging. Duizenden socialisten kwamen die dag naar het Spijkerkwartier om van daar in optocht naar de Stadsweide te lopen. De uitbater was een zekere Adrianus van Emmenes, een gedreven propagandist die vanwege zijn scherpe pen voortdurend in aanraking kwam met justitie.
Van Emmenes (1857-1906) was lid van de Sociaal-Democratische Bond (SDB) van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, de eerste socialistische partij in Nederland. Omdat zij ernaar streefde het maatschappelijk bestel door middel van een revolutie omver te werpen, volgde de overheid haar met argusogen, werd zij voortdurend tegengewerkt en uiteindelijk verboden.
Een week na zijn komst in maart 1891 opende Van Emmenes aan de Spijkerstraat nummer 92 (door vernummering thans nummer 187) zijn café Voorwaarts. Het pand werd op kosten van de partij gehuurd voor f 10,- per week. Men had het geld voor het eerste jaar huur gekregen van een rijke Arnhemmer wiens naam onbekend moest blijven. Na een verbouwing van de bovenverdieping was er een behoorlijke zaal gemaakt met plaats voor een toneel. Van Emmenes betrok met zijn gezin de derde verdieping.
Met schreeuwende letters was op het café aangekondigd waarover Van Emmenes het de volgende dag zou hebben: ’4, 1/2 millioen voor de kroon en het volk in ellende’. Anti-monarchisme zat het socialisme van vroeg af aan ingebakken en het werd door Van Emmenes gretig aan het armoedevraagstuk verbonden. De zaak, waar zo’n vierhonderd man in pasten, zat stampvol die zondag.
Al snel was Voorwaarts de spil van de Arnhemse socialistische beweging en zelfs die van Gelderland. Er kwamen een zang- en een toneelvereniging en er waren tal van activiteiten zoals debatavonden. In 1892 telde de afdeling vierhonderd leden, die dus precies allemaal in Voorwaarts pasten. Vooral arbeiders van de bedrijven Scheepers, Van Zeijll, De Klerk, Bruns en Berg Hocker waren geregelde bezoekers van Voorwaarts, tot ongenoegen van hun werkgevers. De politie zat de afdeling voortdurend dwars, vergunningen voor avonduitvoeringen werden meestal geweigerd.
Voordat Van Emmenes een paar jaar later, in 1898, uit Arnhem vertrok, was er heel wat voorgevallen. Hij had een blad gesticht waarin hij misstanden aan de kaak stelde en gezagsdragers beledigde waarvoor hij vervolgd en tot gevangenisstraf veroordeeld werd. Er waren knokpartijen geweest met de politie zodat de omgeving van de Spijkerstraat soms wel in staat van beleg leek. Van Emmenes kreeg ruzie met zijn partijgenoten, die hem beschuldigden van wangedrag en financiële malversaties. Twee keer sloeg hij op de vlucht sloeg voor justitie, maar belandde uiteindelijk toch in het gevang.
Een liefdesaffaire met een burgemeestersdochter uit Velp, waarmee hij naar Amerika wilde ontsnappen maar niet verder kwam dan Londen, kostte hem zijn huwelijk en het lidmaatschap van de partij. Hij was nergens meer welkom. Ondertussen was er in Arnhem met de stichting van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij ook nog een concurrent opgedoken die anders dan de SDB wel aan verkiezingen mee wilde doen. Spoedig zou er een eerste socialist in de Arnhemse gemeenteraad zitten.
In het boek Rode kopstukken in Arnhem, dat op 1 mei 2022 werd gepresenteerd, wordt het verhaal van Adrianus van Emmenes verteld, evenals dat van vijf andere socialistische stadgenoten in de negentiende en begin twintigste eeuw: Johannes Methöfer, Tjerk Luitjes, Willem Helsdingen, Louis Hermans en Reinier Brugman. Dat Arnhem, een middelgrote provinciestad van ambtenaren, notabelen en uit Indië terugkeerde ondernemers - bepaald geen rood bolwerk - in het Nederlandse socialisme een toonaangevende rol speelde, was te danken aan deze gedreven voormannen. In Rode kopstukken in Arnhem worden leven en werk van deze ooit zo beroemde Arnhemmers afgestoft en opnieuw belicht.