Het verzet der Hervormde kerk - deel 1 en 2
Met groote dankbaarheid schrijf ik op verzoek van het Moderamen van de Generale Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk een woord ten geleide van dit boek. Een stuk geschiedenis wordt hier gegeven van het lijden en strijden van Kerk en Volk gedurende den tijd, waarin Nederland verdrukt werd door den tyrannieken overweldiger. Het is goed, dat deze geschiedenis niet door mij, maar door een ander werd geschreven, omdat ik vanzelfsprekend bij alles wat in en door de Kerk gebeurde, als Secretaris der Algemeene Synode al te zeer betrokken was. Het is buitengewoon verheugend, dat de opdracht aan Ds. H. C. Touw te Leiden werd gegeven.
Na zeer grondige bestudeering van alle beschikbare Acta, stukken en brieven, waarbij hij zich ook door persoonlijke voorlichting een juist inzicht heeft trachten te verwerven, heeft hij dit omvangrijke werk met groote liefde voor de Kerk geschreven. De schrijver heeft dus vooral uit de schriftelijke bronnen geput. Uit den aard der zaak kon niet alles worden beschreven wat gedurende den tijd der Duitsche bezetting door persoonlijk gesprek en beïnvloeding in de Kerk werd tot stand gebracht. Als een bekwaam geschiedvorscher heeft Ds. Touw de vele gegevens verwerkt en bij zijn beoordeeling bepaalde normen aangelegd. Juist daardoor is hoe langer hoe duidelijker geworden, dat zij niet anders dan plaatsvervangster kan zijn van een ware Synode. Als het moest, greep zij over de reglementen heen naar den Bijbel. Immers, alleen dit Boek van den Heiligen Geest onderwijst de Kerk in wat zij moet spreken en doen.
De opdracht voor dit boek over het verzet der Hervormde Kerk was beperkt. Het was niet allereerst de taak van Ds. Touw, te schrijven over wat zich aan innerlijke vernieuwing en ontwaking in de Hervormde Kerk openbaarde. Toch is er een nauw verband tusschen het optreden naar buiten en wat zich binnen de Kerk begon te voltrekken. De gemeenschap en de opdracht der Kerk werden telkens aan de orde gesteld door het gemeenschappelijke belijden in Christus' Naam. Alleen de Kerk, die voor haar Heer buigt, bukt niet voor antichristelijke macht.
Het stemt tot bijzondere dankbaarheid, wanneer in de geschiedenis der Kerk gedurende den oorlog blijken mocht, dat Christus Zijn Kerk niet heeft losgelaten. Dit dringt tot de bede: ,,Verlaat niet wat Uw Hand begon". In een zwaren weg heeft de Hervormde Kerk weer moeten leeren, wat het is, waarlijk Kerk te zijn. Gods genade heeft haar de noodzaak doen zien, de organisatie van 1816 te doorbreken en als Kerk der Reformatie in geloof aan Gods genade, macht en trouw haar opdracht te vervullen. Dit alles te verstaan maakt ootmoedig en klein.
De Kerk moet er weet van hebben, dat alle eer toekomt aan den Vader, den Zoon en den Heiligen Geest, God te prijzen tot in eeuwigheid. Moge dan de Hervormde Kerk bij voortduring verstaan als Christus-belijdende Kerk temidden van ons volk het Woord Gods te verkondigen en kloeke daden ie doen.
HET MODERAMEN VAN DE GENERALE SYNODE, in zijn naam:
K. H. E. GRAVEMEYER, Oud-Secretaris van de Algemeene Synode, Algemeen Gedelegeerde van de Generale Synode, 's-Gravenhage, 1946.