Den Nederlandtsen Hovenier

Den Nederlandtsen Hovenier, geschreven door Jan van der Groen, is het eerste deel van het Vermakelyck Landt-leven. Bij dit eerste deel behoort ook Twee hondert modellen, voor de liefhebbers van hoven en thuynen... . Het Vermakelyck Landtleven bestaat verder uit de volgende delen: Den Verstandigen Hovenier over de twaelf maenden van 't jaar en Den ervaren huys-houder, beide geschreven door Petrus Nyland, en de laatste twee, anonieme, delen Den naerstigen bye-houder en De verstandige kock.
Hoe kwam deze uitgave tot stand?

De uitgave van het zeventiende-eeuwse hoveniershandboek Den Nederlandtsen Hovenier die hier voor U ligt, is niet een integrale facsimile van één van de veertien of meer verschillende uitgaven die tussen 1669 en 1721 zijn gemaakt, maar een combinatie van twee uitgaven, namelijk van Den Nederlandtsen Hovenier, uitgegeven te Amsterdam bij Weduwe van Gijsbert de Groot in 1721 (hierna aangeduid als de 1721-uitgave) en Den Nederlandtschen Hovenier, uitgegeven te Brussel bij Peeter Vleugaert in 1687, hierna aangeduid a!s de 1687-uitgave. De redenen om voor een combinatie van deze twee uitgaven te kiezen zijn:

- het tekstgedeelte over de toepassing van de verschillende p!anten is in de 1687 uitgave in romeinse letters gedrukt en dus gemakkelijker leesbaar voor lezers van nu dan wanneer de tekst in gotische letters uit één van de andere uitgaven was overgenomen. Dit tekstgedeelte is dus afkomstig uit de 1687-uitgave.
- de eerste drie prenten van Noordnederlandse paleizen, namelijk Huis ter Nieuwburch (Rijswijk), Huis Honselersdijk (Naaldwijk) en Huis ten Bosch ('s-Gravenhage) zijn in de Zuidnederlandse uitgave van 1687 weggelaten. Daar bovendien in de inleiding van die uitgave ook de Noordnederlandse voorbeelden zijn overgeslagen, werd besloten het voorwerk (de ongenummerde pagina's vóór het tekstgedeelte over de planten) uit de 1721-uitgave over te nemen. Dit voorwerk was gelukkigerwijs in romeinse letters gedrukt.

- de overige prenten in het voorwerk, te weten de drie gebouwen met Franse loofwerken, de Nederlandse Hof met bloemperk, de verschillende fonteinen en de vier van herkomst mogelijk Italiaanse prenten over het inleggen der wijngaarden en over het afzuigen, de inenting en de oculatie der bomen, zijn in de 1721-uitgave van betere kwaliteit dan in die van 1687. Bovendien zijn de prenten in laatstgenoemde editie in spiegelbeeld afgedrukt. Ook de Brusselse uitgave van 1672 vertoont deze kwaliteitsvermindering. Waarschijnlijk zijn de prenten in de Brusselse uitgave gekopieerd van de eerste 'Kopere figuuren' die bij Marcus Doornick zijn uitgegeven, nu echter gestoken in hout. Dit kwaliteitsverschil was de tweede reden om het voorwerk uit de 1721-uitgave over te nemen.

- de modellen voor bloemperken zijn in de 1687-uitgave contrastrijker afgedrukt dan in die van 1721. Daar de begeleidende teksten in de 1687-uitgave eveneens in romeinse letters zijn gedrukt, werden de modellen tot aan de doolhoven uit die editie overgenomen. Ze zijn overigens wel per bladzijde in spiegelbeeld gedrukt, hetgeen geen afbreuk doet aan de voorbeelden zelf, daar deze alle symmetrisch zijn. De volgorde van de modellen verschilt enigszins van die in de 1721-uitgave.

- de doolhoven zijn uit de 1721 uitgave overgenomen omdat de tweede bladzijde in onze 1687-uitgave ontbreekt.

- de 24 Franse parterres zijn weer afkomstig uit de 1687-uitgave - ze zijn evenals de modellen van de bloemperken per bladzijde in spiegelbeeld afgedrukt, terwijl de volgorde van de 24 parterres anders is dan die in de uitgave van 1721.

- de tekst over en de prenten van latwerken en de prenten van uurwijzers en zonnewijzers zijn afkomstig uit de 1721 -uitgave omdat een deel ervan in onze 1687-uitgave ontbreekt. Men herkent dit deel aan de gotische letters.

- de laatste teksten en prenten over hofgereedschap en modellen om een boomgaard te beplanten zijn in onze 1687-uitgave we! aanwezig, bovendien in romeinse letters gezet. Dit deel werd dus uit die editie overgenomen. De prenten zijn overigens ook hier gekopieerd van prenten uit één van de vroegste Amsterdamse uitgaven, en nu in hout gestoken. De pagina met twee modellen van boomgaarden is in de 1687-uitgave weer in spiegelbeeld afgedrukt, hetgeen echter geen ander beeld veroorzaakt.