Ali Bin Joesoep - Roman uit de nadagen van het voormalige Nederlandsch-Indië

Bij het opmerkelijke verschijnsel van de toenemende belangstelling voor ons koloniale verleden past ook de verschijning van een boek, dat in geromantiseerde vorm, maar daarom niet minder waarheidsgetrouw, nog eenmaal de 'nadagen' van het oude Indië doet herleven. Als iemand in staat was zo'n boek te schrijven, dan de heer A. G. Deelman, die vanaf zijn indiensttreding als piepjong bestuursambtenaartje tot aan zijn afscheid als resident van Zuid-Borneo bijna onafgebroken in Indië verbleef, 32 dienstjaren lang, en bovendien van het begin af aantekening hield van alles wat hij meemaakte.

Zelf schrijft de heer Deelman hierover het volgende: ,,Begonnen in de Padangse Bovenlanden, werd ik na een jaar of drie overplaatst naar Atjeh. Onderbroken door Europees verlof diende ik daar rond tien jaar. Daarna ging ik naar Menado en tenslotte naar Borneo. In de Japanse bezettingstijd ging al wat ik verzameld had teloor. Na het einde van de tweede wereldoorlog keerde ik naar Borneo terug. Veel van mijn verloren aantekeningen kon ik uit mijn geheugen reconstrueren. In de loop der jaren had zich bij mij een bepaalde doelstelling gevormd t.a.v. het materiaal dat mij in zo ruime mate ter beschikking stond. Ik was tot het inzicht gekomen dat veel van wat ik in die 32 jaren had beleefd, toch maar niet zo in de vergetelheid mocht verdwijnen, al was het alleen maar om belangstellenden de gelegenheid te bieden zich een indruk te vormen hoe het geweest was; hoe men leefde in het oude Indië van voor de tweede wereldoorlog; hoe de verhoudingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen waren; welke rol de  bestuursambtenaren hadden gespeeld; hoe het mogelijk was dat een handjevol van hen zonder de ruggesteun van een aanzienlijk leger en een uitgebreide politiemacht orde, rust en veiligheid wisten te garanderen van Sabang tot Merauke en bovenal wat de oorzaak was dat nergens in dat reusachtige land - zelfs niet na zware misoogsten - honger werd geleden".

Ik had geen verstand van het schrijversvak. Bovendien had ik er geen kijk op of er voor zo'n boek wel een 'markt' zou zijn. En toch zat ik op een goeie dag achter mijn schrijfmachientje te tikken. Een artikel van de heer Besnard, die destijds het Indisch overzicht in het Handelsblad verzorgde, had daartoe de stoot gegeven. In zijn vaste kolom deed hij de suggestie, dat oud-residenten zich ertoe zouden zetten een en ander uit de schatkist van hun herinnering te putten en op schrift te stellen. Hij redeneerde ongeveer zo: Jong zijn ze geen van allen meer, over een aantal jaren moet men de laatst overgeblevenen met een lantaarntje zoeken en na hun verscheiden zal het moeilijk vallen te achterhalen wat het corps ambtenaren bij het Binnenlands Bestuur nu eigenlijk wel deed.

Het boek zoals het zou moeten worden stond mij ineens scherp voor de geest. Territoriaal moest ik mij beperken tot Borneo en Atjeh, de gebieden waar ik het langst gediend heb en dus ook het best georiënteerd was. In het eerste deel zou het B.B. voor het voetlicht treden, om daarna van het toneel te verdwijnen: een weinig benijdenswaardige rol, die de bestuursambtenaren geruime tijd later ook werkelijk ten deel viel. De rest van het verhaal zou gedragen worden door een Indonesiër, Ali bBn Joesoep. Hem zou ik laten beleven wat ik zelf beleefd of van nabij meegemaakt had. Aan die opzet heb ik mij zo goed mogelijk gehouden.

Tot zover de auteur, die ondanks zijn eigen twijfels een boek heeft geschreven dat niet alleen uit cultuurhistorisch oogpunt bijzonder interessant is, maar waaraan ook literaire kwaliteiten niet kunnen worden ontzegd.