Van karmijn, purper en blauw - Over kleuren van de Middeleeuwen en daarna

Jonkvrouwen laten door de kleur van hun kleding weten wie hun favoriet is, ridders bevechten elkaar in felgekleurde wapenrokken, gilden en broederschappen huilen zich in kleurige uniformen om de onderlinge verbondenheid uit te drukken. Zo er één tijdperk bezeten lijkt van kleur, dan zijn dat de Middeleeuwen wel. Maar zien we dat wel goed?

Tegenover al dat bonte spektakel staat de grauwe wereld van boeren en monniken. Mensen en bouwwerken op het platteland zijn letterlijk kleurloos bij gebrek aan betaalbare verfstoffen. En monniken, al snel gevolgd door adellijke en stedelijke elites, kiezen voor ontkleuring van de samenleving. Schapen zijn immers zwart of wit. Dat moeten dan ook de bedoelde kleuren voor kleding zijn, want anders had God wel geverfde schapen gemaakt. Kleur is een sluwe toevoeging van de duivel aan de schepping om de mens ten val te brengen met onweerstaanbare verlokkingen.

In Van karmijn, purperen blauw laat Herman Pleij niet alleen beeldend zien welke rol kleuren in vroeger tijden speelden, maar toont hij bovendien overtuigend aan dat de beweging om de wereld te ontkleuren ook na de Middeleeuwen allerminst aan kracht verliest. Kleuren belanden meer en meer in de wereld van kunst, uitspattingen en protest. Zwart, donkerblauw en wit blijven onveranderlijk de gelegenheidskleding van de elite en de beschaafde auto- en cultfotografie domineren. Daarmee schept men ook in de moderne tijd afstand en geeft men beheersing aan ten opzichte van het emotionele kleurengeweld van de wilde natuur. Kleuren worden, kortom, meer en meer een vrijetijdsverschijnsel voor de massa.

Herman Pleij is hoogleraar Middelnederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Van zijn hand verscheen eerder onder andere Dromen van Cocagne, dat onlangs in de Verenigde Staten en in Duitsland werd gepubliceerd.