Tussen kerk en krant
Toen mijn vader op 7 december 1971 stierf, liet hij zeer weinig persoonlijke bezittingen na. Wij als kinderen stonden daar niet van te kijken. Hij had nooit veel belang gehecht aan materiële zaken. Wat hij naliet was immaterieel: hij had heel zijn leven gewijd aan de verwezenlijking van een ideaal. Hij was de verpersoonlijking van de katholieke journalist, iemand die in zijn werk als journalist de katholieke zaak wilde dienen. Hij was gehecht aan zijn werk (en dat is dan heel zachtjes uitgedrukt), maar niet als middel om carrière te maken en zeker niet als middel om veel geld te verdienen. Zijn stijl van leven, mede mogelijk gemaakt door de opvatting die mijn moeder van haar rol als echtgenote en moeder had, leek me ongewoon genoeg om vast te leggen.
Vanzelfsprekend ga je dan eerst eens tussen zijn schaarse bezittingen kijken of je nog krantenknipsels met zijn eigen artikelen kunt vinden. En dan vind je er inderdaad een aantal, ingeplakt in twee dikke kasboeken, met op het etiket in vervagende letters: "Eigen werk, J.H.M. Poelman". De artikelen dateren van voor de oorlog. Van na de oorlog zijn er maar een paar bewaard gebleven, de rest heb ik gevonden in het archief van de Twentsche Courant, sinds 1996 gefuseerd met de Tubantia. Bij de Twentsche Courant werd hij na de oorlog chef-redacteur. Ik weet niet hoe het nu is, maar toen hield die functie in dat hij niet meer zoveel zelf schreef, maar anderen aanstuurde. Hij bepaalde ook meestal welke artikelen er in de krant kwamen, want toen ik zo'n jaar of 14, 15 was (eind jaren 50 van de vorige eeuw) kwam het steeds vaker voor dat hij, meteen na het verschijnen van de krant, opgewonden naar de telefoon greep en dan een lange en heftige woordenwisseling voerde. Er was weer eens iets niet geplaatst waar hij veel belang aan hechtte. Maar het was in de woorden van mijn moeder: "een gevecht tegen de bierkaai". Pas veel later begreep ik waar die bierkaai uit bestond: de grote veranderingen die zich in de maatschappij eind jaren vijftig, begin zestig steeds duidelijker begonnen af te tekenen. Hij vocht daartegen en vond dat de krant dat ook moest doen. Misschien is het daarom dat hij zijn artikelen van voor de oorlog, toen de krant in zijn ogen nog idealistisch was, zo zorgvuldig heeft bewaard. Het is heel bijzonder dat ze evacuatie en oorlog overleefd hebben.
Ik heb het altijd als een uitdaging gezien ze te publiceren. Er was echter één probleem. De aard van de verhalen zelf maakte het onmogelijk om ze zo maar zonder meer te bundelen. Om ze tot hun recht te laten komen moest ik proberen ze in de tijdsgeest van toen te plaatsen. Deze overweging heeft me bijna van mijn voornemen om de gevonden artikelen en verhalen te publiceren afgebracht. Ik ben tenslotte geen historicus. Toen was er plotseling het idee dat de tijdsgeest waarschijnlijk prima getekend zou worden door de artikelen zelf. Bovendien zou ik de mij bekende familieverhalen gebruiken, mondeling of in andere vorm overgeleverd. En dan waren er altijd nog geschiedenisboeken en internet. Al deze overwegingen maakten een eind aan mijn twijfels en een begin aan dit boek, maar veranderden tevens de opzet ervan. Het werd een familieverhaal dat zich afspeelt in de 20e eeuw. En omdat de familie van overtuigd katholieke huize was, klinkt er ook bijna een eeuw kerkelijke geschiedenis in door.
Aalten, november 2007, Stephanie Olmer-Poelman