Uit de nadagen van de 'Loffelijke Compagnie'

Dr. F. de Haan (1863-1938) was van 1905 tot 1922 landsarchivaris in Batavia. Hij is de voornaamste geschiedschrijver van het Indië in de tijd van de Oostindische Compagnie, met name van de achttiende eeuw. Zijn belangrijkste werken zijn Priangan (vier delen, 1910-1912) en Oud Batavia (drie delen, 1922-1923), waarover Du Perron aan Greshoff schreef: 'in zijn soort een meesterwerk, zeker niets minder dan Huizinga'. Met Huizinga had De Haan in ieder geval het overzicht, de grote greep op het materiaal gemeen, en de fraaie stijl waarin hij zijn gedachten onder woorden wist te brengen- al lijkt de stijl van de beide grote historici niets op elkaar. Wat Huizinga niet had, en De Haan wel, was het sardonische genoegen waarmee het tot dan toe bestaande, veel te fraaie beeld van de geschiedenis werd omvergehaald. Niet dat De Haan die afbraak louter voor zijn plezier verrichtte: zijn materiaal dwong hem ertoe. Uit alle bronnen, die hij op het archief binnen handbereik had, drong het zich aan hem op: de Nederlands-Indische samenleving van de compagniestijd was hard en rauw, de mensen waren op niets anders belust dan op geld en loze praal, het waren schurken of op zijn best windbuilen. Te sympathieker komen de enkelen eraf voor wie De Haan, ook al weer gedwongen door zijn bronnen, een uitzondering moet maken. Daar toont hij zijn historiografisch gebouw niet alleen maar uit 'brandhout voor
de hel' te willen optrekken.

Rob Nieuwenhuys heeft uit dr. De Haans geschriften een keuze gemaakt die toegesneden is op de belangstelling van de hedendaagse Nederlander, ook al is hij nooit in Indonesië geweest. De heruitgave ligt volkomen in de lijn van het vele schatgraverswerk dat Nieuwenhuys in de tuin van de Indisch-Nederlandse letterkunde (in de ruimste zin) al heeft verricht.