Land waar de gamelan klinkt
Soms, wanneer door de radio de stem van de gamelan in onze vaderlandse huiskamer wordt gehoord, raakt het verleden ons weer even aan. Dan voelen we, meer of minder hevig, een ogenblik eenzelfde weemoedig verlangen in ons als opklinkt uit het gevoelige vers van Hanny Lim. Het is of de stem van de gamelan ons roept. Het verlangen in ons wakker roept nog eenmaal die trotse vulkanen te mogen zien oprijzen boven de wijde vlakten waar de padi groeit. Nog eenmaal omhoog te mogen zien naar een sterrehemel die zoveel rijker straalt dan in het nevelige Westen. Als in ons verleden nog eens te mogen ronddwalen door de rustige koele desa's waar het onzalige rumoer van deze tijd niet wordt gehoord. Aan Java's zuiderstrand de branding te horen bruisen tegen de rotsige kust en Matahari onder de vlammende hemel te zien wegzinken in de onmetelijke Indische Oceaan. De zangerige taal nog eens te horen van de vrolijke Soendanezen en de sonore klank van het volk van Midden-Java.
Kom, zo schijnt de stem van de gamelan ons toe te roepen. Velen van ons hebben aan die roep reeds gehoor gegeven en alle tekenen duiden er al op dat nog meerderen zullen volgen. Zouden onze kinderen, onze kleinkinderen, getrokken door de superbe schoonheid van de eilandenwereld daarginds, hun in dierbare herinnering doorgegeven door de oudere generatie, niet verlangen deze schoonheid met eigen ogen te gaan zien? Zal dit verlangen niet te heviger gevoeld worden naarmate Nederlands en Indonesisch bloed zich inniger in hen heeft vermengd? Misschien werden zij er geboren en als gevolg van de gewijzigde omstandigheden zo jong naar Nederland overgebracht, dat zij hun geboorteland niet of nauwelijks hebben gekend.
Merendeels zullen zij er heen reizen als tourist. Maar waarom ook niet als zovele Nederlanders die onder vreemde vlag hun bestemming vonden en nog altijd vinden, om er een werkkring te vinden? Want ondanks de meestal zo slecht begrepen woorden van Kipling zullen het Oosten en het Westen elkaar nodig blijven hebben. Hoe onafzienbaar ver wij ook nog verwijderd zijn van het schone ideaal, uitgedrukt in het Alle Menschen werden Brüder, geen volk kan het in deze gecompliceerde wereld immers zonder het andere stellen. Naarmate wij ouder worden vervagen onze herinneringsbeelden. Met spijt ervaren we vaak dat veel van wat ons eenmaal dierbaar was, niet scherp meer gereproduceerd kan worden. Het landschap dat we bewonderd hebben, de kotta's en stille kotta'tjes waar we eenmaal woonden, de huizen, de véle woningen waarin we geleefd hebben. En dit vervult ons dan met eenzelfde weemoed als we voelen wanneer we ons de trekken van wie we eenmaal lief hadden niet meer duidelijk voor de geest kunnen halen. Ik hoop dat de illustraties die ik ook in dit boek weer bijeenbracht er toe mogen bijdragen die vervaagde beelden te verhelderen.
Die in onze dagen Indonesië terugzien vinden er, vooral in de grotere steden op Java veel veranderd. Het Batavia dat wij gekend hebben is uitgegroeid tot de metropool Djakarta met een bevolking van vier á vijf miljoen. Nieuwe woonwijken verrezen; het even gigantische als luxueuze Hotel Indonesia stelt het oude, eenmaal zo gerenommeerde Des Indes volkomen in de schaduw. Van imponerende allure is de zesbaans boulevard Djalan Thamrin, die voert naar Medan Merdeka, het vroegere Koningsplein. De oude wegen waarlangs wij vroeger gingen, waaraan misschien onze woning stond, hebben andere namen gekregen. Naarmate de bevolking toenam heeft het straatverkeer zich verveelvoudigd, maar het Westers element is er grotendeels verdwenen. Aan de kaden van Tandjong Priok meren sinds lang niet meer de trotse mailschepen van Lloyd en Nederland. De stad heeft een ander gezicht gekregen. En toch, hoeveel bekende trekken vinden we er in terug. Verouderd misschien in het oudste stadsgedeelte, waar nog de Portugese Buitenkerk, het vroegere Stadhuis, de onverwoestbare pakhuizen herinneren aan de dagen van de V.O.C. Bijna onveranderd gebleven in kantoren en handelsgebouwen, waarin we hebben gewerkt. Maar het is vooral de sfeer, waarin we ons weer dadelijk thuisvoelen, het niet te omschrijven geheel van kleuren en geuren en geluiden, de bedrijvige doening langs de wegen en op de pasars, opklinkend uit werkplaatsen en winkeltjes, en, onverbrekelijk aan het stadsbeeld verbonden, het leven in en langs de rustig voortglijdende Tjiliwung. En terwijl we er rondgaan kan er in ons hart geen plaats meer zijn voor gevoelens van wrange spijt om het verlies van wat wij eenmaal als het onze beschouwden, maar ondanks alles wat zich wijzigde slechts een gevoel van vreugde om het weerzien en sympathie voor een miljoenenvolk dat zich blijmoedig inspant voor de toekomst van Indonesia.
Hein Buitenweg