Van Aalmoes tot AOW - Zes eeuwen ouderenzorg in een Nederlandse stad

Op 1 januari 1957 werd de Algemene Ouderdomswet (AOW) van kracht. Bijna 750.000 Nederlanders boven de 65 kregen een gegarandeerd inkomen. Tien jaar eerder had de Noodwet Ouderdomsvoorziening van Minister van Sociale Zaken Drees de ergste problemen voor een kleinere groep opgelost. Bij de aanneming van de AOW constateerde de voorzitter van de Tweede Kamer
dat de vanzelfsprekende combinatie 'oud en arm' zou verdwijnen. Inderdaad was ouderenzorg eeuwenlang een onderdeel van armenzorg geweest.

In deze publicatie wordt het spoor van de ouderenzorg gevolgd vanaf de Middeleeuwen, toen bejaarden zonder eigen middelen aangewezen waren op de aalmoezen der liefdadigheid. In sommige tijden zoals in de eerste helft van de 17de eeuw is naar verhouding heel goed voor oudere medeburgers gezorgd: op bejaarden ingestelde gasthuizen, hofjes, de diaconie, de stedelijke overheid en de gilden boden een behoorlijk vangnet voor de oude dag. In andere perioden, bijvoorbeeld in de vorige eeuw, hadden bejaarden het veel moeilijker. Ouderenzorg was echter steeds verbonden met armenzorg. Dat veranderde na de Tweede Wereldoorlog. De AOW en de Algemene Bijstandswet zorgden voor een inkomensgarantie en de grootscheepse bouw van bejaardentehuizen vormde een oplossing voor de verzorgings- en huisvestingsproblemen. Na het enthousiasme over deze verworvenheden kwamen de zorgen over de betaalbaarheid door het wegvallen van de economische voorspoed in de jaren '70 en de sterk groeiende aantallen ouderen, de 'vergrijzing'. Zelfs de AOW is ter discussie komen te staan. Voorlopig lijkt echter geen der politieke partijen zich te wagen aan het daadwerkelijk aantasten van deze verworvenheid. Immers, de toename van het aantal ouderen heeft tevens hun positie in de samenleving versterkt.