Een eeuw Elst 1883-1983

De aanleiding tot het schrijven van dit boek was het op 21 december 1982 genomen besluit van de Elster gemeenteraad tot herinrichting of reconstructie van de dorpskern, d.w.z. van de Dorpsstraat en de naaste omgeving daarvan. Het woord 'reconstructie' heeft onder meer de volgende betekenissen: 'herstelling in de oorspronkelijke vorm' en 'opnieuw opbouwen'. Welnu, de tweede betekenis heeft betrekking op de herinrichting van de dorpskern. Het woord 'reconstructie' betekent echter ook 'een beeld geven van feiten en hande­lingen uit het verleden'. Over het verleden van de dorpskern bestaat veel mondelinge over­levering. Ook de dorpskern zelf bevat nog een aantal verwijzingen naar het verleden. Aan de beleving van dat verleden van en in de dorpskern wil dit boek in woord en beeld een bijdrage leveren. De dorpskern is hierin niet alleen voorwerp van behandeling, maar ook informatie­bron. Zij informeert ons over haar geschiedenis en ontwikkeling, haar bewoners en hoe zij woonden en in hun bestaan voorzagen en over de samenhang tussen bouwvormen en sociale structuur; kortom, over een veranderende samenleving.

Het eerste hoofdstuk bevat een schets van de achtergronden en de totstandkoming van de herinrichting. Het tweede hoofdstuk is gewijd aan de bewoningsgeschiedenis van de dorpskom. Hierin is gezocht naar de bewoningskern, waaruit het tegenwoordige Eist is ontstaan, m.a.w. naar de eerste bewoners en naar de periode waarin zij zich hier ge­vestigd hebben. De hoofdstukken 3 en 4 geven een beeld van de dorpskern in de laatste eeuw. In deze periode is de jarenlang bestaande nederzettingsvorm van de kom gewijzigd en heeft dit gebied zich ontwikkeld van landbouwdorp tot modern verzorgingscentrum of van achtereenvolgens woon-werkgebied (tot 1944) en belangrijke verkeersader (tot 1983) tot winkelen. Hoofdstuk 5 bevat een aantal criteria waaraan dit winkelerf zou moeten vol­doen om dorpscentrum te worden. Het laatste en wellicht voor velen interessantste hoofd­stuk biedt een overzicht van bewoners van de dorpskom in de laatste 100 jaar.

Ten slotte een dankwoord. Bij het in het licht komen van dit werk stel ik er prijs op van harte dank te betuigen aan allen, die mij op welke wijze ook hulp hebben verleend. Deze hulp bestond uit het beschikbaar stellen van materiaal, het verstrekken van informatie en het verlenen van assistentie bij het zoeken naar gegevens. Een speciaal woord van dank ben ik verschuldigd aan de medewerkers op de ver­schillende afdelingen van de gemeente-secretarie en de dienst gemeentewerken. Zij zullen het kunnen billijken dat ik van hen met name noem de heren J. H. de Wilde, P. van de Wiel, J. P. Zweers, A. de Vries, G. H. van Kraaikamp en A. Korstanje. Boekhandel-drukkerij Herberts ben ik erkentelijk voor de prettige wijze van samenwerking en de uitstekende verzorging van deze uitgave.

Ten slotte betuig ik hier mijn oprechte dank aan mijn vrouw en onze drie zonen voor hun geduld en het (er beschikking stellen van de benodigde tijd.

JAN BROUWER, Elst, november 1984