Verborgen verwantschappen

De verwachting bij een fotoboek is een luxe-editie op kunstdrukpapier. Maar dit is geen boek over fotokunst; net als in Opgespoorde wonderen gaat het hier in feite om wat de afbeeldingen niet laten zien: het zoeken is niet naar realiteit maar naar irrealiteit - achterhaald in toevallige foto's uit albums en tijdschrif­ten, uitgeknipte krantenfoto's, kiekjes van de vlooienmarkt - ongeschikt als koffietafelboek op kunstdrukpapier.

Een foto van iets onmogelijks, dat is sinds de opkomst van de digitale tech­niek geen probleem meer, maar een afbeelding die het onmogelijke uitdrukt, dat is heel wat anders. Dat is waar het om is begonnen in dit vervolg op de succesvolle bundel Opgespoorde wonderen, waarmee Kousbroek een nieuw genre heeft gecreëerd: het tonen van onwerkelijkheid. Alledaagse foto's die bij nader inzien grote raadsels blijken te zijn - niet kunstzinnig en abstract maar gewoon figuratief, net als de schilderijen van Magritte of Raymond Roussels gedetail­leerde beschrijvingen van een niet-bestaande realiteit.

Wat horen pinguïns in grammofoonmuziek? Wat voor grenzeloze liefde kan mensen met tafel en al doen omvallen? Hoe raakt iemand opgesloten in het inwendige van een zuil? Wat Pavlov ontdekt had, was dat hondentrouw? De foto's in dit boek laten zien dat we omringd zijn door raadsels; de meest on­doorgrondelijke daarvan zijn de dieren (sommige op wieltjes), maar er komen er nog veel andere aan de orde, zoals de vraag of er in het paradijs hoogte­vrees bestaat en of betekenis een rol speelt in de poëzie.

Sommige van deze raadsels bestaan waarschijnlijk alleen in Kousbroeks brein, maar dat maakt ze niet minder universeel. Ook het universum van Magritte is wel beschreven als 'een in zichzelf besloten wereld van de geest', met de sleu­tels, zoals hij zei, aanwezig maar onvindbaar in zijn geheugen. 'Hoe ze daar in zijn gekomen weet ik niet.' Dat is het grootste raadsel van alles: het onmoge­lijke heeft de gedaante van een raadsel zonder oplossing, de sleutels van de brandkast liggen opgesloten binnen in de brandkast zelf.