Volk van Nederland

De kultuur van een volk plegen wij af te meten naar de werken van kunst en wetenschap, die het heeft voortgebracht. Het zijn de toppunten, waarheen onze aandacht uitgaat, wanneer wij de waarde eener beschaving willen bepalen; in enkele groote namen vatten wij gaarne ons oordeel over een kultuur samen. Wie Vondel en Rembrandt zegt, noemt daarmee de heerlijkste glanspunten van het Nederlandsche geestelijk leven en houdt ze den vreemde voor, om te toonen, wat wij aan de beschaving der wereld hebben bijgedragen.

Daarbij vergeten wij licht, dat de waarlijk groote kunstenaar een zeer bijzonder gevormde persoonlijkheid pleegt te zijn, produkt van talloos vele elkander kruisende invloeden, en daardoor in menig opzicht toch niet de zuiverste uitdrukking van het volk, waaruit hij is voortgekomen. In sommige perioden staat zelfs de kunstenaar in bewuste tegenstelling tot zijn eigen nationale milieu; hij zoekt zijn inspiratie juist in den vreemde en keert zich hoogmoedig van het eigene af. Hij gelijkt dan een exotische plant, plotseling opgeschoten in het kweekbed van een tuinier.

De kunstgeschiedenis ziet daarom kunstwerk en kunstenaar gewoonlijk als verschijnselen, die niet in organisch verband staan tot de volksgemeenschap, waarbinnen zij zijn gegroeid; integendeel, zij laat haar blik over geheel West-Europa en soms nog veel wijder gaan en ziet daar overal de scheppende individuen oprijzen, tusschen wie zich een net van draden spint, die den onderlingen samenhang verklaren. De vergelijkende literatuurwetenschap ligt zelfs vrijwel geheel in deze ijle stratosfeer; zij isoleert den kunstenaar van zijn volk, waartoe hij toch naar afkomst en ontwikkeling behoort en zij bepaalt veeleer zijn plaats in het geestelijk leven van een werelddeel, door de invloeden en samenhangen vast te leggen, die zich in hem vastknoopen en weder van hem uitstralen.