Pelgrims door de eeuwen heen - Santiago de Compostella in woord en beeld

'Het lichaam van de apostel Jacobus is begraven in Spanje dicht bij de zee aan het uiteinde van de wereld.' Deze mare ging vanaf de negende eeuw als een lopend vuurtje door Europa. Niemand minder dan de machtige keizer Karel de Grote zou het apostelgraf aan de ongelovigen hebben ontworsteld en daarmee het sein tot de grote bedevaart hebben gegeven. Bisschoppen, kloosterlingen en vorsten propageerden de nieuwe verering en vooral door toedoen van monniken van Cluny werd de Spaanse Jacobusverering in de elfde eeuw in heel Europa populair. Uit aller heren landen trokken sindsdien pelgrims naar Cormpostela, zoals de plaats sedert 1056 wordt genoemd, om daar de heilige apostel van Christus te vereren.

De bedevaart naar Santiago kwam in feite op een lijn te staan met die naar Rome of Jeruzalem. Rond 1100 werd de majestueuze kathedraal gebouwd die thans nog de talloze pelgrims ontvangt, al is er in de loop der eeuwen wel wat veranderd doordat de kerk herhaaldelijk werd verfraaid, telkens naar de smaak des tijds. In dezelfde twaalfde eeuw werd daarnaast het Boek van Sint Jacobus vervaardigd, het literaire monument voor Jacobus dat nog steeds velen intrigeert. Daarin vindt men ook de Gids voor de pelgrim, het eerste uitgewerkte 'reisboek' naar Cormpostela, waarin de vier grote routes door Frankrijk worden aangegeven, die de pelgrim onderweg naar Compostela langs vele al bestaande bedevaartsoorden leiden. In dat boek staan ook wonderverhalen over Jacobus: blijken van Gods bemoeienis met de pelgrims die door hun heilige werden beschermd. De roemruchte Kroniek van Turpijn uit hetzelfde Boek presenteert Jacobus als ridderlijk heilige. Santiago ging voorop in de strijd tegen de ongelovigen eerst in Spanje (de Reconquista), later aan gene zijde van de Atlantische Oceaan in Latijns-Amerika. Santiago y cierra Espana (Santiago en een vastberaden Spanje) werd een veelgehoorde strijdkreet.

Het bleek al gauw noodzakelijk voorzieningen te treffen voor de grote stroom pelgrims langs de Europese wegen. Allerwegen werden gastverblijven gesticht, wegen en bruggen aangelegd en onderhouden en speciale rechtsregels ter bescherming van pelgrims opgesteld. Vele Jacobsbroederschappen van leken zetten zich voor de pelgrims in en werden een typerend verschijnsel in vooral stedelijke gemeenschappen in heel Europa. De routes naar Santiago werden belangrijke communicatielijnen voor cultuur en economie en brachten uiteenlopende delen van Europa met elkaar in contact.

Dit boek biedt door tekst en illustraties een indringend beeld van dat zo belangrijke facet van de Middeleeuwse christelijke wereld. In alle mogelijke schakeringen worden de achtergronden geschetst van deze bedevaart en worden de veelsoortige motieven belicht van zovelen die de moeilijke reis ondernamen. Lezer en kijker krijgen een indruk van die bonte wereld van de Middeleeuwen, van de devoties van gelovigen, van mensen onderweg, die o zoveel tegenslagen het hoofd moesten bieden, maar vooral hun eigen onzekerheden moesten overwinnen. Omgeven door een wereld vol gevaar en verleiding zochten de pelgrims hun weg naar Santiago de Compostela om het kwaad in zichzelf meester te worden, genezing van ziekten af te smeken of de heilige juist voor die genezing te bedanken, of om eigen en andermans zieleheil te bevorderen. Vanuit alle mogelijke streken van Europa richtten gelovigen hun schreden naar dat plaatsje in die uiterste punt van het Euraziatisch continent, waar, zo men zei, de apostel Jacobus begraven lag, die zelf tot het einde der aarde Gods Blijde Boodschap had verkondigd.