Nederland's beschaving in de 17e eeuw

In januari 1932 hield Johan Huizinga voor het Duits-Nederlandse Instituut in Keulen een serie lezingen over de Nederlandse beschaving in de zeventiende eeuw. De tekst van deze voordrachten is aanvankelijk alleen in het Duits uitgegeven. In een Nederlandse uitgave zag Huizinga niets, omdat het boekje daarvoor 'te veel bekends, te weinig nieuws' bevatte. 'Bijzondere omstandigheden' - het was inmiddels 1941 geworden - brachten hem enkele jaren later gelukkig tot andere gedachten.

Hoewel de Nederlandse versie bijna de dubbele omvang van de oorspronkelijke uitgave heeft gekregen, is Nederland's beschaving in de 17de eeuw allerminst een zwaarwichtig geschiedwerk geworden; veeleer hebben we hier te maken met een aantal briljante essays waarin Huizinga een schets geeft van de verschillende aspecten van de zeventiende-eeuwse samenleving. Onderwerpen als geografische omstandigheden, economische ontwikkeling en politieke tegenstellingen hebben daarin net zo goed een plaats als de letteren en de schone kunsten uit die jaren.

Opvallend in dit werk is Huizinga's vermogen tot verwondering: verwondering over het feit dat hier, in zo'n klein en afgelegen gebied, zo kort na de geboorte van de Republiek, zo kort na het ontstaan van een Nederlands volk, een unieke beschaving kon opbloeien; verwondering ook over de teloorgang van die bloei, slechts enkele decennia later. Daarnaast treft de intense belangstelling voor het typisch Nederlandse van die beschaving, een thema waarvoor tegenwoordig overigens veel minder waardering bestaat.

Dat Huizinga zich daarbij hoedde voor overdrijving en verheerlijking, moge blijken uit de laconieke woorden waarmee hij stelling nam tegen de geijkte typering van deze periode als een Gouden Eeuw: 'Als ons bloeitijdperk een naam moet hebben, laat het dan zijn naar hout en staal, pik en teer, verf en inkt, durf en vroomheid, geest en fantazie.'

In deze uitgave is tevens een herdruk opgenomen van Hugo de Groot en zijn eeuw, de herdenkingsrede die Huizinga uitsprak bij de opening van de Grotius-tentoonstelling op 16 juni 1925.