Een onderzoek naar zeventien Gelderse Latijnse scholen ca. 1580-1815
Aan het Instituut voor Intellectuele Betrekkingen tussen de Westeuropese landen in de Nieuwe Tijd werd gedurende twee jaar (1981-1983) een werkcollege gehouden gewijd aan het thema: het voortgezet onderwijs in Gelderland vanaf de Reformatie tot 1815. Een gedeelte der resultaten van dit voornamelijk door doctoraalstudenten verrichte onderzoek kan thans aan een breder publiek worden gepresenteerd. Het spreekt van zelf dat in deze bundel, waaraan zoveel auteurs een bijdrage hebben geleverd, de accenten soms verschillend werden gelegd. Nu eens is gekozen voor een thematische opzet, dan weer, zeker als het materiaal dat gebood, voor een meer chronologische behandeling van de stof, waarbij uiteraard ook de persoonlijke interesse van de auteur een rol speelde.
De beslissing om de zeventien verschillende Gelderse Latijnse scholen elk afzonderlijk in een aparte bijdrage te beschrijven, lijkt vooralsnog de voorkeur te verdienen boven een integrale benadering, ook al draagt de opeenvolging van zoveel korte monografieën het gevaar in zich van een zekere monotonie. Deze keuze heeft daarentegen het voordeel dat er details kunnen worden gegeven, die in een meer samenvattende studie voor een groot gedeelte onvermeld zouden zijn gebleven. De belangrijkste resultaten van de diverse deelstudies worden overigens in de inleiding samengevat.
De werkgroep die het onderzoek naar de Gelderse Latijnse scholen heeft uitgevoerd, bestond voornamelijk uit studenten bijeengebracht uit zeer verschillende studierichtingen en mede daardoor zullen er zeker nog wat tekortkomingen aan deze studie kleven. Omdat er bovendien naar is gestreefd de auteurs, die zich slechts gedurende een beperkte tijd aan het gekozen thema konden wijden, zoveel mogelijk bij de uiteindelijke bewerking te betrekken, was het van belang in een relatief korte tijd het eindresultaat af te leveren. Maar hoe onvolmaakt dit werk ook moge zijn, er wordt ongetwijfeld een aantal lacunes door opgevuld en andere on-derzoekers zullen wellicht in deze studie een aansporing vinden het nog voor een groot gedeelte onontgonnen terrein van de onderwijsgeschiedenis nader te exploreren.
Zonder de hulp en het enthousiasme van een groot aantal Gelderse archivarissen en hun medewerkers zou dit onderzoek niet zo voorspoedig zijn verlopen. Mede namens de medewerkers van het Instituut stel ik er prijs op hen te danken voor de grote bereidwilligheid, waarmee zij telkens weer de door hen beheerde archivalia voor ons nader toegankelijk maakten. Hoewel niet allen met naam genoemd kunnen worden, wil ik een uitzondering maken voor mevr. drs. Deane Sy-a-Foek, voorheen werkzaam ten Rijksarchieve in Gelderland, wier grote belangstelling en organisatorische kwaliteiten door allen op hoge prijs zijn gesteld. Ook zijn wij erkentelijkheid verschuldigd aan Jhr. mr. R.C.C. de Savornin Lohman te Zutphen, die ons op genereuze wijze zijn gegevens ter beschikking heeft gesteld. De vele kanttekeningen waarvan dr. P. Rietbergen het manuscript heeft voorzien, zijn ons van groot nut geweest; dank zij zijn kritisch meelezen konden wij nog voor een aantal misstappen worden behoed.
Tot slot ben ik grote dank verschuldigd aan mijn twee mederedacteuren: aan dr. M. Evers, die vooral in het laatste werkcollege-jaar de studenten bijna dagelijks onder zijn hoede had en die zo verslingerd raakte aan de Gelderse archieven dat hij soms wel eens moeilijk te bereiken was; aan drs. R. Bastiaanse, die als wetenschappelijk assistent zijn redactionele kwaliteiten heeft bewezen en wiens creativiteit voor mij onmisbaar is geweest.
H. Bots