EENHEID OP PAPIER - De Nederlanden in kaart van Keizer Karel tot Willem I (2e-hands)

In het Mercatorjaar 1994 heeft Leuven alle redenen om de aandacht te vestigen op de cartografie van onze gewesten. Het was aan de Leuvense universiteit dat rond 1530 de cartografie van een empirisch-ambachtelijk bedrijf werd omgevormd tot een wetenschappelijk verantwoorde techniek op wiskundige basis. Jacob van Deventer was de eerste om de nieuwe techniek op systematische wijze toe te passen. Gemma Frisius zette ze met grote zin voor pedagogie in talrijke geschriften uiteen en paste ze toe op de instrumenten- en globenbouw. Hij was de leermeester van Gerard Mercator die twintig jaar te Leuven verbleef, er zijn vorming kreeg en er werkte als instrumentenmaker en cartograaf. Samen legden deze drie de grondslagen voor de rijkste cartografische school voor de komende twee eeuwen.

Ze bloeide eerst in het Zuiden, waar de metropool Antwerpen toegang gaf tot de wereldmarkt, en nadien in het Noorden, waar Amsterdam ook op dit domein de rol van Antwerpen overnam. Tot de allerfraaiste voortbrengselen van deze traditie behoren de vele die het eigen vaderland afbeelden. Op het ogenblik dat de cartografie volwassen wordt, voltooit Karel V het eenmakingsproces van de Nederlanden. Drie eeuwen, lang weespiegelen kaarten van de hele Nederlanden, de XVII Provinciën, het staatkundig lot van deze gewesten, ook in periodes dat ze los van mekaar twee staten vormden. De tentoonstelling Eenheid op papier kan daardoor ook een overzicht bieden van de vaderlandse geschiedenis van de hele Benelux, vanaf het eenmakingsproces onder de Bourgondische hertogen tot 1830.

Deze tentoonstelling is het werk van een samenwerkingsverband waarin de Stad Leuven, de Katholieke Universiteit te Leuven en het Davids fonds sinds enkele jaren samen belangrijke en succesvolle tentoonstellingen opzetten. Daarbij wordt bijzondere aandacht besteed aan de didactische vormgeving. Dit jaar zouden zij in hun opzet niet geslaagd zijn zonder de enthousiaste en deskundige medewerking van H.A.M. van der Heijden die sinds vele jaren de vroege cartografie van de Nederlanden bestudeert, die dit onderwerp voor de tentoonstelling heeft voorgesteld, de cartografische documenten heeft geselecteerd en ze heeft beschreven in deze catalogus. Door deze samenwerking over de huidige landsgrenzen heen, krijgt eenheid andermaal vorm op papier.

Deze catalogus bestaat uit twee delen. Een eerste beschrijft uitvoerig al het tentoongestelde kaartmateriaal en beschrijft ook de context waarin het tot stand kwam. Een tweede deel behandelt de overige stukken die vooral de politieke, dynastieke, militaire en diplomatieke situatie oproepen waarin deze kaarten tot stand kwamen en waarvan ze vaak een treffende weerspiegeling zijn. Omdat het gaat om totaal verschillende stukken, omdat ze binnen de tentoonstelling een andere functie hebben en om nog andere technische redenen, bleek het niet mogelijk deze stukken met de kaarten in één doorlopende nummering op te nemen. Het tweede deel herneemt dezelfde chronologische indeling als het eerste, aangeduid door de (dubbele) letter voor het nummer, om toe te komen aan de apotheose van de tentoonstelling: de verzameling van alle bekende voorbeelden van de Leo Belgicus, de Nederlandse Leeuw, die in 1583 voor het eerst opdook en staand, klauwend, zittend of lopend, het bijna 250 jaar heeft volgehouden.