De grote Gelderse tollen en de tollenaars in de 18de en het begin der 19de eeuw

Handel over lange afstand passeert in de regel plaatsen, waar personen of instanties, die daarbij niet rechtstreeks belang hebben, de macht hebben. Die personen of instanties maken dikwijls van deze positie gebruik om bij het passeren van de goederen op een bepaald punt in de verkeersroute een betaling te vorderen, tol te heffen, ten laste van de direct belanghebbenden, de kooplieden of de vervoerders. Bekend is, dat dit reeds geschiedde op de handelsroute over land tussen Assur en Anatolië in de 20ste eeuw v. Chr. en ten tijde van koning Hammurapi van Babylon (1792-1750) aan de Euphraat. Mede tengevolge van de tolheffing bedroeg de prijs van de goederen in het land van bestemming een veelvoud van die in het land van verzending. Ook in de Romeinse tijd kwam tolheffing voor, zij het in beperkte mate.

In de Middeleeuwen nam de tolheffing in West-Europa een grote vlucht en de tolgelden werden tot de uiterste grens opgevoerd, dat wil zeggen tot een zodanige hoogte, dat de handel nog juist stand kon houden. Waar rivierroutes en overland-routes samenliepen, was er een zekere concurrentie, die een te hoog opvoeren van de toltarieven voorkwam. Vooral voor stukgoederen was de goedkoopste route de aantrekkelijkste.

Deze situatie bleef bestaan tot ongeveer de tijd van de Franse revolutie. In de tweede helft van de 18de eeuw werd aan de Rijn tussen Straatsburg en Rotterdam op 35 of 36 plaatsen tol geheven, op sommige plaatsen meer dan één tol, terwijl er bovendien nog drie stapelplaatsen waren.