Indië/Indonesië van kolonie tot natie (2e-hands)

In dit boek komen twee nauw verbonden thema's aan de orde.

Het eerste is de opbouw van een moderne, koloniale staat onder Nederlandse leiding. Het tweede is de vorming en emancipatie van de autochtone bevolking met als consequentie de verdrijving van de Nederlanders uit de nationale staat Indonesië. Staatsvorming en groei van het nationalisme zijn in de geschiedenis van Nederlands-Indië en Indonesië delen van een en hetzelfde proces.

Rond de eeuwwisseling bracht de Nederlands-Indische overheid de staatkundige afronding van het gebied tot stand. Voor het eerst in de geschiedenis werd de gehele Indonesische archipel vanuit een plaats geregeerd. De opbouw van bestuurlijke en vertegenwoordigende lichamen om dit rijk bijeen te houden, bracht groepen bijeen die tevoren weinig gevoel van saamhorigheid hadden gekend. De opbouw van het onderwijs en de vorming van ambtenaren en employés om de nieuwe organisaties te bemannen gaven het aanzien aan nieuwe, autochtone elites. Binnen deze elites manifesteerden zich de eerste verschijnselen van een Indonesisch nationalisme.

Hierdoor deed zich de voor de kolonisator paradoxale ontwikkeling voor, dat degenen die door hem waren opgeleid voor functies in de nieuwe staat, ook degenen waren die hem zijn gezag over die staat zouden betwisten. Het scherpe karakter dat deze machtsstrijd in latere jaren heeft gekregen, laat zich terugvoeren op het plurale karakter van de koloniale samenleving, waarin beroepsstructuur, politieke positie en etnische herkomst in belangrijke mate samen vielen, zodat de maatschappelijke tegenstellingen versterkt werden. De strijd om de Nederlandse positie in Indonesië was niet ten einde met de souvereiniteitsoverdracht in 1949. Pas met de overdracht van Nieuw Guinea, de nationalisering van de Nederlandse bezittingen en de verdrijving van nagenoeg alle Nederlanders, kan men de dekolonisatie als voltooid beschouwen. Deze thematiek maakt duidelijk waarom gekozen is voor de dubbeltitel Indië/Indonesië. Indië maakte Indonesië zowel mogelijk als onvermijdelijk.