Antoon Markus - Zwerver, bohémien en kunstenaar (z.g.a.n.)

Antoon Markus. Tekenaar, schilder. Geboren in 1870 te Arnhem. Overleden 1955 te Oosterbeek. Ertussen een leven: kleurrijk, een artiest, bohémien, zoekend, zwervend, met de onrust der jonge jaren. Zwervend in eigen land, maar ook in het buitenland. Trekkend vooral door rivierdalen in de Ardennen en Noord-Frankrijk, met als einddoel Parijs. En Markus tekent. Tekeningen van grote spontaniteit, behorend tot zijn beste werk. Tekeningen met datering en annotaties. Soms voorzien van kleurnotities of kleuraccenten in waterverf, ondersteuning voor thuis te maken schilderijen.

Er volgen relatief rustiger jaren. We tellen de jaren kort voor 1910. Terug in 'De Witte Hut' te Elden, in Oosterbeek, Wolfheze. Markus schildert. Vooral landschap, boomrijke landschappen, riviergezichten met overzetveren, boerderijen met hoge populieren. Ik herinner me slechts een enkel stilleven.

Zijn stijl? Hij schildert in de beste tradities van de schilders van de Veluwezoom: voorgangers en tijdgenoten. Tot die tijdgenoten behoren Theophile de Bock en volgelingen uit de Renkumse of Heelsumse periode rond 1900, de schilders van Pictura Veluvensis: Ferwerda, Münninghoff, Kuypers, Dankmeijer. Echter niet te vergeten de Arnhemmers: de Van Lervens, Sieger Baukema, Gert Stegeman. Want het moet gezegd: Markus was artistiek en sociaal meer verbonden met Arnhem en de kunstvereniging Artibus Sacrum dan met Pictura Veluvensis, aan welke tentoonstellingen hij slechts éénmaal deelnam. Opnieuw, de vraag naar stijl. Die grijpt zeker terug naar eerste helft en het midden van de 19e eeuw, naar Barbizon en de vroeg Haagse of Oosterbeekse School. Eerder dan op het Franse impressionisme (ca 186o - 188o), de latere Haagse School en het Hollands impressionisme van bv Isaac Israëls eind 19e begin 20e eeuw.

Markus behoort tot één van de meest kleurrijke schilders van de Veluwezoom. Maar dat geldt dan zijn leven als bohémien, een leven doortrokken van 'bon mots' en anekdotes. Kleurrijk is niet zijn werk. In het landschap domineren nuan¬ces in grijs, met slechts enkele kleuraccenten, okers veelal; erboven een hoge, loodgrijze lucht.

Kritische noot: de kwaliteitsverschillen zijn bij Markus hevig. Het werk van zeg 1895 tot ca 1930 is in het algemeen het sterkst, de vroege tekeningen superieur. Later, de crisistijd, gaan commerciële drijfveren een rol spelen en herhalen zich zijn thema's.
Grote erkentelijkheid zijn wij verschuldigd aan Dick van Veelen, auteur van de monografie. Door zijn zorgvuldige en toegewijde studie van literatuur en werk komt het verleden naar ons toe en wordt het werk van Markus in het heden geplaatst. Die confrontatie doorstaat de schilder glansrijk, ze is verrijkend, mede als gevolg van de afgewogen selectie uit zijn royale oeuvre en de aandacht voor zijn tekenwerk uit de periode van zijn zwerftochten. De monografie is een aanwinst voor de intussen tot serie geworden publicaties van de Stichting Museum Veluwezoom.

Marten Bol, emeritus hoogleraar