De lange nacht (2e-hands)
'De grote belangstelling voor boeken over de oorlogsjaren en het verzet tegen de nazi's is een merkwaardig verschijnsel van de laatste jaren. In de eerste jaren na 1945 wilde men niet veel horen over gruwelen, die nog zo vers in het geheugen lagen. Men wilde vergeten. Maar langzamerhand is de stemming omgeslagen en men is tot het besef gekomen dat er dingen zijn, die de mens niet mag en kan vergeten.'
Zo begon het voorwoord van Den Vaderland getrouwe, een boek over oorlog en verzet, dat in 1961 werd geschreven en een jaar later verscheen. Nog altijd zijn deze woorden juist. In 1964 was het vijftig jaar geleden sinds de Eerste Wereldoorlog en vijfentwintig sinds de Tweede Wereldoorlog begon. Overal zijn deze gebeurtenissen herdacht. De stroom boeken houdt aan. De films over de inval in Normandië op 6 juni 5944 heeft in tal van bioscopen vele weken gedraaid. De televisie-uitzendingen over de bezetting, Nederland in de Tweede Wereldoorlog, zijn zo populair gebleken dat zij in de komende jaren herhaald zullen worden.
Het jaar 1965 is een herdenkingsjaar. Twintig jaar geleden zijn we bevrijd. Het vorig jaar kwamen wij, in gesprekken met jeugdige personen die rond 1945 zijn geboren, tot de overtuiging dat er plaats was voor een nieuw boek. Er blijken nogal wat jongeren te zijn, voor wie die Tweede Wereldoorlog vreemder is dan de Eerste. Hoe was het mogelijk dat een man als Hitler aan de macht kwam? Wij hebben vaak de vraag gehoord om iets over de achtergronden te vertellen. Men wilde weten hoe het kwam dat ons leger zo gauw de strijd moest opgeven. Men vroeg ons hoe een verzetsblad werd opgericht, hoe de mensen leefden, wat het betekende als men ieder ogenblik gegrepen kon worden en in Duitsland te werk gesteld. Deze dingen zijn natuurlijk al vaak beschreven.
Het leek ons een goed idee onze persoonlijke ervaringen te combineren met verhalen over de gebeurtenissen van die jaren, allebei op onze eigen manier. Onze achtergronden en belevenissen liggen ver uit elkaar. De jaren dertig heeft Mathieu' Smedts grotendeels in het buitenland doorgebracht, C. Troost werkte in Nederland. De meidagen 1940 beleefde Troost als burger, Smedts was in het leger. Beiden kwamen in het verzet terecht, Troost als een der eerste redacteuren van het ondergrondse Vrij Nederland, enige weken na de oprichting van dit blad, Smedts door zijn pogingen om samen met vrienden mensen te helpen onder te duiken, toen daarvoor nog geen organisaties bestonden.
Behalve uit onze persoonlijke ervaringen hebben wij uit vele bronnen geput, leggers van kranten uit de jaren dertig en boeken, veel boeken over de tijd voor en gedurende de oorlog. Het is niet toevallig dat wij beginnen met te zeggen, dat het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie ons weer in hoge mate van dienst is geweest.
Van boeken als Het proces-Rauter, Het proces-Mussert, De februaristaking van Sijes en de Dagboekfragmenten 1940-1945, maakten we dankbaar gebruik. Maar ook andere werken zoals Honderdvijftig jaar troonredes, Het jongste verleden van Oud, de Verzamelde werken van de Parlementaire Enquete Commissie, Churchills Memoires, Eisenhowers Kruistocht door Europa, Alanbrooke's door Bryant uitgegeven notities, hebben ons uitnemende diensten bewezen.
Het was onze bedoeling een boek voor de algemene lezer te schrijven. Het ging er ons niet om een volledige geschiedenis van de oorlogsjaren samen te stellen. Daarom hebben wij geen bibliografische gegevens verstrekt van alle personen, die in deze bladzijden voorkomen, maar slechts van de belangrijkste figuren, voor zover over hen in de tekst niet voldoende staat vermeld.
De oudere lezers kunnen aan dit boek hun eigen ervaringen toetsen. Als de jongeren straks zeggen dat ze iets meer begrijpen van die vreemde, barre tijd, zullen wij tevreden zijn en ons beloond voelen voor ons werk, dat we met voldoening hebben gedaan.
MATHIEU SMEDTS EN C. TROOST