Spinoza - Beeldenstormer en wereldbouwer
Theun de Vries zoekt in zijn boek over Spinoza vooral naar de mens in en achter de gedachten. In tegenstelling tot de meest gebruikelijke methode maakt hij geen onderscheid tussen 'leven' en 'werk' van de wijsgeer en beschrijft hij het tot stand komen van dit werk - vooral de Korte verhandeling, het Godgeleerd-staatkundig vertoog en de Ethica - in nauwe samenhang met de verschillende fasen van Spinoza's bestaan, dat zich afspeelde in een tijd van grootheid en menselijke drama's, van uitzonderlijke figuren en ongehoorde uitbuiting. Het nationale gebeuren is niet langs hem heengegaan, maar hij was er als fervent tegenstander van een erfelijke dynastie en aanhanger van de Loevesteinse factie, waartoe ook Johan de Witt behoorde, ten nauwste bij betrokken.
De Vries ziet Spinoza vooral als 'denker tussen de klassen': als ambachtsman die op voet van gelijkheid verkeerde met de groten van zijn tijd, als jood die werd geduld, erkend en hier en daar zelfs bewonderd, maar die van behoudende zijde tevens werd gehaat en bestreden, als mathematicus die zijn wetenschap echter niet tot een nuova scienzia, maar tot een 'wellevenskunst' herschiep, als de eerste werkelijke bijbelcriticus die ons land heeft voortgebracht en als ontwerper van een humaan republikeins staatsbestel. Een indrukwekkend boek over een der grootste Vrije geesten aller tijden, wiens werken al tijdens zijn leven werden verboden, maar die toch nergens anders had kunnen leven en denken dan in de paradoxale Republiek der Verenigde Nederlanden.