De Japansche regeering betaalt aan toonder - Een oorlog die niet verdween

Op 14 januari 1974 kreeg ik een brief van de dochter van iemand die ook in het Japanse kamp Si Rengo-Rengo op Sumatra gevangen had gezeten en er was gestorven. Ik had hem niet gekend. Toch maakte ik die avond een aantekening: 'Waarom bij ontvangst brief met verzoek om lezen dagboekstukken van haar vader (...) een gevoel van ontroering en verplichting?'

Dit boek geeft daar geen antwoord op, wel was die brief het begin van een speurtocht, een soort expeditie door een innerlijk landschap van verwarde emoties en herinneringen die de oorlog en de kampjaren als grootste gemene deler bleken te hebben. Het viel niet mee daarvan verslag uit te brengen omdat al gauw bleek dat ik een doos van Pandora had geopend. Een enkel herinnerd kamp-detail bleek vastgehaakt te zijn aan een of meer na-oorlogse ervaringen; associaties leken een eigen bestaan te leiden en sprongen naar believen voor- of achteruit de tijd in en koppelden gebeurtenissen aan elkaar die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hadden. Toch werd er een draad zichtbaar: hoe die veertig maanden van gevangenschap ondanks de vrede en ondanks persoonlijk of zakelijk welslagen sindsdien nooit werkelijk zijn verdwenen. Dat is wat er in dit boek aan de hand is.

Het laatste wat ik uit Indië meenam toen ik in januari 1946 met de Noordam repatrieerde, waren een paar waardeloos geworden biljetten van het Japanse bezettingsgeld die op de kade van de haven Belawan ronddwarrelden. 'De Japansche Regeering betaalt aan toonder' stond erop. Ik stak ze in mijn broekzak en bewaarde ze als een souvenir. Als herinnering hebben ze na ruim dertig jaar niets aan waarde verloren.