J.A. Alberdingk Thijm - Erflater van de negentiende eeuw
Op vrijwel elk gebied van het menselijk denken en handelen - economie en techniek, politiek en maatschappij, cultuur en kunst, godsdienst en wijsbegeerte - is de negentiende eeuw een periode geweest van grote veranderingen. Nu de twintigste eeuw ten einde loopt, fascineert ons dat vorige tijdvak steeds meer, omdat de westerse wereld - in iets ruimer tijdsperspectief - tussen de Franse en de Russische Revolutie is gekanteld van het ancien regime naar de moderne tijd. Het is vooral deze opmerkelijke scharnierfunctie tussen de achttiende en de twintigste eeuw die de aandacht trekt.
Die negentiende-eeuwse omvorming kan men treffend aflezen aan de levensgeschiedenissen van enkele voortrekkers, zij het ook met veel tegenstrijdigheden en met de nodige spanningen tussen de polen van behoud en vernieuwing. J.A. Alberdingk Thijm was zo'n voortrekker. In zijn leven en werk weerspiegelen zich de talrijke veranderingen die de Nederlandse samenleving gedurende deze eeuw heeft doorgemaakt, in het bijzonder op cultureel terrein. Het 'fin de siècle' van de negentiende eeuw heeft Thijm net niet meer mogen beleven, toen hij op 17 maart 1889 te Amsterdam overleed in de ouderdom van 68 jaar. Maar voor de rest heeft hij bijna heel de ontwikkeling van zijn eeuw meebeleefd, beter nog meegemaakt. Geboren in 1820, heeft hij het begin natuurlijk ook gemist, maar hij is bijtijds genoeg tot de jaren van verstand gekomen om zich de romantische era nog volop eigen te maken. In woord en daad heeft Thijm zich met vrijwel alle cultuuruitingen van zijn tijd bemoeid. Zijn invloed reikte daarbij verder dan de eigen tijd en de Noordelijke Nederlanden, met name op het gebied van letterkunde en bouwkunst.
Aldus hebben wij in de persoon van Thijm een negentiende-eeuwer zo compleet als van maar weinig landgenoten gezegd kan worden en als zodanig zijn wij twintigste-eeuwers in vele opzichten zijn erfgenamen. Dat hebben we vooral ook te danken aan de ongemeen rijke erfenis die hij ons heeft nagelaten in de vorm van zijn publicaties en persoonlijk archief. Bij wijze van wederkerig testament voor een getalenteerd en eigenzinnig erflater wil deze bundel dan ook aanzetten tot een herbezinning op diens plaats in de Nederlandse cultuur. Veeleer dan zich af te vragen wat alleen katholieken van Thijm geërfd hebben, wordt de lezer door dit boek geprikkeld zich in klassiek-Romein'se geest te verdiepen in de vraag wat is Nederland aan Thijm verschuldigd.