De heiden moest eraan geloven - Geschiedenis van zending, missie en ontwikkelingssamenwerking

Een van de kenmerken van het aan de zee gelegen Nederland is zijn grote expansiedrang. Reeds eeuwen lang varen Nederlandse schepen over de wereldzeeën beladen met allerlei handelswaar. Wij werden de vrachtvaarders van Europa genoemd en de oppervlakte van de overzeese gebiedsdelen en van de landen, waar de Nederlandse invloed merkbaar was, overtrof vele malen de grootte van ons land. Het zijn echter niet slechts Nederlandse zakenlieden en handelaren, die men overal ter wereld kon en kan aantreffen. Ook idealisten, die zich toeleggen op de verkondiging van het christendom te midden van niet christelijke volken of die zich bezig houden met het al of niet vanuit een christelijke levensovertuiging geven van medische zorg of ontwikkelingshulp, zijn in groten getale vanuit ons land naar de zogenaamde derde wereld vertrokken.

Zending, missie en ontwikkelingshulp zijn door ons met grote inzet en overtuiging beoefend en hebben zowel in het buitenland als in het binnenland hun sporen nagelaten. Achter de zendelingen en missionarissen, die hun gezondheid en vaak hun leven waagden aan de opdracht van Christus: 'Gaat en onderwijst alle volkeren', stond een hecht thuisfront, waarop zij konden terugvallen. Er werd niet tevergeefs gecollecteerd, zending- en missietentoonstellingen konden zich in een grote belangstelling verheugen, er werd in geschrift en in woord effectieve propaganda bedreven en zelfs de kleinsten zetten zich door het verzamelen van postzegels en zilverpapier in voor het grote doel.

Thans zijn zending en missie wat op de achtergrond geraakt. De kritiek op de wijze, waarop met het christendom een stuk westerse beschaving aan de 'heidenen' was opgedrongen, waarbij veel elementen en gebruiken van de autochtone cultuur verloren zijn gegaan, is de enthousiaste pleidooien voor de zendings- en missie-arbeid gaan overstemmen. De betrokkenheid bij de derde wereld is echter blijven bestaan. In de ontwikkelingshulp speelt Nederland proportioneel een belangrijke rol en het thuisfront wordt geregeld geïnformeerd, waarbij televisieprogramma's als 'De ver van mijn bed show' en 'Kenmerk' een belangrijke rol spelen. Ook bij zending en missie hebben zich veranderingen voorgedaan, de zieltjeswinnerij voor de eigen groep eventueel ten koste van andere kerkgenootschappen is vervangen door een meer oecumenische samenwerking. Onderwijs en medische hulp aan de bevolking zijn minstens zo belangrijk geworden als het geven van godsdienstonderricht.

Zending, missie en ontwikkelingshulp zijn dus belangrijke facetten van het Nederlands christendom. Toch is er in de vaste opstelling van het Catharijneconvent betrekkelijk weinig aandacht aan gegeven. Dit hangt ten dele samen met de aard van de collectie. Het museum heeft zich als doel gesteld om een beeld te geven van de christelijke cultuur aan de hand van originele voorwerpen. In de vaste opstelling kan dat alleen met stukken, die via schenking. aankoop of langdurig bruikleen in de verzameling zijn terecht gekomen. Hierbij bevinden zich betrekkelijk weinig voorwerpen, die samenhangen met missie en zending. Ool plaatsgebrek speelt een rol.

Behalve de zending en de missie zijn er nog veel meer categorieën, vooral uit de 19de en 20ste eeuw, die hierdoor niet permanent getoond kunnen worden. Daarom is reeds bij de oprichting van het museum besloten, dat er regelmatig tijdelijke exposities moeten worden gehouden, die met name die facetten van de geschiedenis van het Nederlandse christendom, die in de vaste opstelling slechts op beperkte schaal aan de orde komen, zouden moeten komen.

Zending en missie is er een van. Zo'n tentoonstelling geeft de mogelijkheid door middel van tijdelijke bruiklenen van materiaal bijeen te brengen en het beeld, dat in de vaste expositie wordt gegeven aan te vullen en te verdiepen. Echter ook in dat geval kan niet alles visueel gemaakt worden. Het eigenlijke werk van de zendelingen en missionarissen, het overbrengen van het evangelie is een geestelijke activiteit, waarvan alleen de contekst en de neerslag getoond kunnen worden. Ook vroeger bij oude propagandistische zendings- en missietentoonstellingen had men dit reeds als een moeilijkheid ervaren. De interactie tussen koloniale overheid en de zending en missie leent zich wel voor beschrijving in een boek of artikel, maar kan in een tentoonstelling moeilijk via authentieke voorwerpen aan de orde komen.