Grensgevallen - Vluchtelingen tussen 1933 en 1940
De regels die de overheid instelde werden niet altijd volledig nageleefd door de burgers in de grensdorpen. De tentoonstelling Grensgevallen in het Onderduik- en Verzetsmuseum in Aalten gaat juist over die mensen in het grensgebied, met name in de Aalten, Dinxperlo en Winterwijk. De verhalen zijn beschreven in het boek Grensgevallen, Vluchtelingen tussen 1933 en 1940 van Henk Krosenbrink. Voor het boek zijn lokale politiedossiers uit de jaren ’30 gebruikt om een beeld te krijgen van het aantal vluchtelingen in de regio en hoe de burgers van de grensdorpen op hen reageerden.
Volgens Hans de Graaf van het Onderduik- en Verzetsmuseum was er een groot verschil tussen beleid en uitvoering in de dorpen aan de Duits-Nederlandse grens. “In de grensdorpen werd gehandeld naar de menselijke maat”, aldus De Graaf die van mening is dat de expositie illustratief is voor de hele Nederlandse grens, van Groningen tot Limburg. “Hoe er met de vluchtelingen werd omgegaan verschilde heel erg per dorp, het had veel te maken met de plaatselijke leiders. In Aalten had je bijvoorbeeld in die jaren een hele rechtlijnige burgemeester die strikt de regels naleefde, terwijl de burgemeester van Dinxperloo juist veel mensen binnen liet.”
Het waren vooral Joden, communisten, socialisten en Duitse militairen die in de jaren ’30 aanklopten bij de Achterhoekse grens. Zo’n 1200 werden teruggestuurd, sommigen werden geholpen, anderen beroofd door hun ‘helpers’, die zo wat geld bij wilden verdienen. Enkele van deze verhalen zijn te vinden op de expositie en worden ook beschreven in het boek van Krosenbrink. Wie er ‘goed’ en ‘fout’ was, wordt in het midden gelaten. “Nu met wijsheid achteraf is het makkelijk om te wijzen, maar destijds wisten ze nog niet hoe de geschiedenis zou lopen. Het was niet zwart-wit, maar er zaten veel grijstinten in”, vindt De Graaf.
De vluchtelingen kwamen op verschillende plekken terecht. Sommigen doken onder, anderen vertrokken naar de Randstad. Velen werden tijdens de oorlog alsnog opgepakt door de Duitsers en getransporteerd naar vernietigingskampen. Het gebied rond Aalten herbergde relatief gezien veel onderduikers. Twintig procent van de bevolking was onderduiker, landelijk gezien was dat vijf procent. Waarom, dat blijft gissen voor De Graaf: “Sommigen zeggen dat het vooral de gereformeerden waren die onderduikers herbergden, maar er zijn ook katholieke dorpen waar veel onderduikers zaten. Ik denk dat het vooral afhing van de plaatselijke leiders en het aantal NSB’ers. Bovendien hadden de grensbewoners veel verwevenheid met de elkaar. Er woonden Duitsers in Nederland en andersom.” De vluchtelingenstroom in de grensgebieden in de Achterhoek drukken nog steeds een stempel op de samenleving daar. “Er komen regelmatig mensen in het museum die hier de oversteek hebben gemaakt”, zegt De Graaf. “En er zijn er natuurlijk ook een aantal blijven wonen.”