Rotterdam verleden tijd
De eerste foto's van Rotterdam vertonen een grote overeenkomst met de prenten en tekeningen uit de achttiende eeuw, want toen deze foto's werden gemaakt begon de opmars van de industriële revolutie die zoveel ingrijpende veranderingen teweeg heeft gebracht in ons land maar net opgang te komen. Omstreeks 1850 bezit de stad nog talrijke bouwwerken die aan de tijd herinneren dat Rotterdam belegerd had kunnen worden. Singels om de stad, stadspoorten aan de toegangswegen en zelfs poorten aan de mond van de Oudehaven en Leuvehaven, ook hier en daar nog houten palen langs de oever om binnendringende schepen te verhinderen af te meren!
De komst van de fotografie in de vorige eeuw viel samen met technische ontwikkelingen op velerlei gebied. De stoommachine heeft net zijn intrede gedaan en aarzelend begint het industrialisatieproces opgang te komen. Gietijzeren constructies, het toepassen van andere bouwmaterialen dan hout en steen geven langzamerhand het uiterlijk van de stad een ander aanzien. Dat was in 1860 reeds goed merkbaar. De meeste stadspoorten zijn verdwenen. Talrijke houten ophaalbruggen worden vervangen door ijzeren basculebruggen met sierlijke gaslantaarns. De houten beschoeiingen langs de vesten worden vervangen door stenen kademuren.
Het sterk toenemende verkeer noopt tot veranderingen waardoor men genoodzaakt is stoepen en bordessen af te breken en trottoirs aan te leggen. Men gaat ertoe over grachten en kanalen in de binnenstad te dempen, dit niet alleen om het verkeer in betere banen te leiden, maar ook om de aanleg van riolering en drinkwaterleiding die in 1874 begonnen wordt, te vergemakkelijken. In 1875 is men al druk bezig met de bouw van stations, spoorbruggen en een ijzeren viaduct dwars door de stad, waardoor een aantal huizen en eveneens de korenbeurs aan de Steigersgracht moeten verdwijnen.
Begrijpelijk dat de eerste fotografen de topografische tekenaars, die voorafgaande eeuwen het stadsbeeld hadden vastgelegd, navolgden en veel brede overzichtsfoto's maakten. Zij probeerden alles op de foto's zo scherp mogelijk te laten uitkomen. Schilderachtige hoeken, het standbeeld van Erasmus en belangrijke gebouwen werden van alle kanten gefotografeerd. De fotograaf kon, in tegenstelling met de tekenaar, het beeld heel snel vastleggen, maar ook hij had zijn beperkingen, en één daarvan was licht. Nu nog ervaren we dat er van de Noordblaak meer foto's zijn dan van de Zuidblaak, omdat de zonnige zijde beter belicht werd dan de schaduwzijde.
De eerste fotografen dachten er niet aan armoedige mensen, slechte woningen in nauwe straatjes of schamel geklede kinderen op de gevoelige plaat vast te leggen. Pas in het begin van deze eeuw kregen ook deze onderwerpen een zekere aandacht. De stereografie, voor die tijd toch wel een opzienbarende uitvinding, waardoor men een prachtig diepte-effect verkreeg, is nooit, en dat is wel merkwaardig, tot een grote ontwikkeling gekomen en wordt nu nauwelijks meer toegepast. Wel moet het een ongelofelijk leuke gewaarwording zijn geweest zoveel diepte in een foto te zien.
Door de betrekkelijk snel verbeterde apparatuur breidden de mogelijkheden voor de fotografen zich ook dienovereenkomstig uit. De sterke ontwikkeling van de reclame in dagbladen en tijdschriften, illustraties in week- en andere bladen, opdrachten van architecten voor het volgen van de bouw van hun objecten, opdrachten van gemeentebesturen ter verkrijging van documentatie en niet te vergeten het portretteren van mensen en kinderen, dit alles werkte mee een fotografenstand in het leven te roepen. De prentbriefkaarten met vele honderden opnamen van straten, gebouwen en landschappen, verschaften veel werk aan de kiekjesmannen.
Maar niet alleen straten, pleinen en gebouwen doch ook kermissen, optochten, branden, ingestorte huizen, stationnetjes en stroomtrammetjes werden afgebeeld op de ansichtkaarten. De eerste kaarten werden gemaakt door middel van lichtdruk en deze techniek gaf zeer behoorlijke resultaten. Ongeveer in 1920 verschenen echte foto's op de markt, dat wil zeggen via fotodruk verkregen afbeeldingen (door snel roterend fotopapier). De fotografie is al in 1930 zo ,,gewoon" geworden dat praktisch iedereen doorloopt wanneer de fotograaf zijn opnamen maakt, terwijl in de jaren daarvoor hele volksstammen bleven staan om nieuwsgierig de verrichtingen van de kiekjesmaker te volgen.
Henri Berssenbrugge heeft in het begin van deze eeuw op sublieme wijze mensen in hun werk, groepjes mensen in de meest armoedige straatjes, spelende kinderen, maar ook buitengewoon mooie opnamen van de stad met een prachtige speling van het licht, op de gevoelige plaat vastgelegd. Nog steeds worden vele van zijn foto's gebruikt om zich een beeld te vormen van het straatleven en de armoedige woonomstandigheden van veel Rotterdammers rond 1910. Heel nuchter werkten de fotografen zoals F. H. van Dijk, die in opdracht van firma's schade aan een woning, averij aan een schip of het interieur van winkels of bedrijven vastlegden.
Diensten zoals Gemeentewerken, maakten en maken gebruik van de fotografie om een inzicht te krijgen in verkeerssituaties, het bepalen van doorbraken en het volgen van de bouw van belangrijke objecten. De gemeente-archivaris verstrekt regelmatig opdrachten aan fotografen om stadsbeelden te fotograferen voor zijn topografisch-historische atlas. Daar iedere beroepsfotograaf een bepaalde manier van werken heeft en dus zijn eigen stijl van fotograferen, zullen opnamen van hetzelfde onderwerp wat sfeer en kijk op het onderwerp betreft dikwijls vrij aanzienlijke verschillen vertonen. De historisch-topografische atlas van een gemeente-archief kan niet alleen een prachtig hulpmiddel zijn om b.v. een bepaald bouwwerk terug te vinden, maar het kan ook informatie geven over o.a. verkeer, kleding en woonomstandigheden in het verleden. Wel is het jammer dat vroeger interieurs van huizen en fabrieken zelden werden vastgelegd.
In dit boek zijn echter toch enkele zeldzame afbeeldingen opgenomen, die facetten belichten van het bedrijvige leven in de havens en industrie van de Maasstad. De collectie historische en topografische foto's van het gemeentearchief, waaruit de in dit boek opgenomen selectie is samengesteld, breidt zich voortdurend uit. Niet alleen door het werk van de eigen fotografen doch ook door aankoop van foto's. Verder geven de bezitters van familie-albums of verzamelaars dikwijls in ruil voor de verkregen informatie, toestemming interessante foto's te laten reproduceren. De verzameling van het gemeentearchief is openbaar, dus zij die foto's afstaan of gelegenheid geven tot reproduceren kunnen daarom vele anderen van dienst zijn.