Voor Pampus (2e-hands)
Wat is er zo onweerstaanbaar aan een onbewoond eiland, zelfs als het in de Vinkeveense plassen ligt? Ten eerste denk je dat je daar bevrijd zult zijn van alles wat de beschaving je heeft aangedaan en wat je daar zelf nog aan hebt toegevoegd; en ten tweede verwacht je dat je eindelijk eens je eigen beschaving zult kunnen stichten. Ter voorbereiding van m'n kleine verhandeling over Pampus heb ik ook nog even bij Defoe gekeken waar ik, zoals altijd, me verdiepte in de passages over de kannibalen en hoe hij Vrijdag redt en hem in dienst neemt. Zo verliest een mens zich op zijwegen: het begint bij Pampus en het eindigt bij het kannibalisme.
Het boek van A. van Dijk gaat niet over menseneters, en zelfs bijna niet over Pampus maar over iets anders waarvan ik niet genoeg kan krijgen: de ontwikkeling van scheepsbouw bij de Koninklijke Marine omstreeks 1860. Waarom juist in die periode? Omdat men toen tot het inzicht kwam dat het houten oorlogsschip was uitgediend en dat de vloot moest worden gepantserd. Op 9 maart 1862 raakten voor het eerst in de geschiedenis twee gepantserde schepen met elkaar in gevecht: de Monitor van de Federalen die een draaibare geschutskoepel had waarvan overigens het mechanisme defect raakte, en de Virginia, beter bekend als de Merrimack van de Geconfedereerden.
De slag eindigde onbeslist maar was ongelofelijk leerzaam voor alle landen die er zeestrijdkrachten op na hielden, dus ook Nederland. Onze bestuurders besloten, de bovenkant van het fregat De Ruyter af te zagen en het vaartuig om te bouwen tot 'gepantserde stoombatterij'. Sommige hooggeplaatste vaderlanders zagen het nut van al dat plaatstaal niet meteen in. De heer Andringa de Kempenaar verklaarde in de Eerste Kamer dat hij de naam De Ruyter voor zo'n schip wel 'eigenaardig gekozen' vond. 'Het is immers de naam van dien onvergetelijken zeeheld, die steeds met open vizier den vijand onder de oogen durfde zien'. Gelukkig was daar ook nog de heer Blusse van Oud-Alblas die in een Engels tijdschrift gelezen had 'dat de man die op dit oogenblik op een houten schip ten strijde gaat, een dwaas is, maar dat degene, die hem daarheen zendt, een schurk is!'
De De Ruyter had veel kinderziekten en je krijgt de indruk dat de bouwers in hun hooggespannen verwachtingen wat teleurgesteld raakten. 'Bij schietoefeningen op 5, 6 en 7 september (1870) werd met scherp geschoten op een op de Hors te Texel opgestelde pantserplaat van 20 centimeter dikte. De kogels drongen zes centimeter in deze plaat doch penetreerden niet. Bij deze oefeningen werden met 4 vuurmonden eerst 8 schoten met ijzeren kogels en een lading van 5 pond afgevuurd en daarna 7 schoten met stalen kogels - en een lading van 9 pond.
De pivotbouten werden hierbij over de kop getrokken en de betreffende kanons met affuit schoven 15 a 30 cm achteruit, ' schrijf Van Dijk. Dit zijn nu van die historische ogenblikken die ik zo graag had willen meemaken.
Pampus was in onze landsverdediging zo'n soort monitor, met dit verschil dat het niet dreef of drijft. Binnenkort zal het ook geen onbewoond eiland meer zijn. Er schijnen plannen te bestaan om het tot conferentieoord te maken. Ik vind dat een verschrikkelijk vooruitzicht. Waar ooit Robinson Crusoe en Vrijdag huisden, zullen straks moderne Wichtigmachers de koppen bij elkaar steken om in een driedaags seminar niets anders dan bloef-bloef tegen elkaar te zeggen. Want zo klinkt dat van een afstand.